TOROS TORAMANYAN HARUTYUNI / ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆԻ

Գործունեությունը` Ճարտարապետ

Բնակավայրը` Հայաստան

Հղումներ` nakhshkaryan.blogspot.com
hy.wikipedia.org
historyarmenia.org

Ճարտարապետ, հայկական ճարտարապետության գիտությունների ուսումնասիրության հիմնադիրը:
ՀԽՍՀ գիտ. վաստ. գործիչ (1933):

Ծնվ. 18.03.1864թ., Շապին-Գարահիսար:
Մահ. 01.03.1934թ., Երևան:

Սովորել է Կ. Պոլսի գեղարվ-ից վարժարանի ճարտ. բաժնում (1888-93):
Աշխատել է որպես նախագծող ճարտարապետ:
1895-ին մեկնել է Բուլղարիա,
1900-ին տեղափոխվել Ռումինիա:

Եղել է Պարսկաստանում, Սիրիայում, Եգիպտոսում, Հունաստանում, Իտալիայում, 1902-ին՝ Փարիզում, 1903-ին (բանասեր Կ. Բասմաջյանի հետ)՝ Անիում՝ ճարտարապետական հուշարձանների ալբոմ կազմելու մտադրությամբ:

1904-ի գարնանից ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆը սկսել է Զվարթնոց տաճարի հետազոտությունը, ղեկավարել Խաչիկ վարդապետի նախաձեռնած պեղումները,

1905-ին ավարտել Զվարթնոց եռաստիճան տաճարի վերակազմության նախագիծը՝ հայկական ճարտարապետության ուսումնասիրման բարձրագույն նվաճումը, և հրատարակելով «Զվարթնոց եկեղեցին» (1905)՝ հիմք դրել հայկական ճարտարապետության գիտությունների գրականությանը:

1904-12-ին Անիում մասնակցել է Ն. Մառի պեղումներին, ուսումնասիրել ու չափագրել է հուշարձանները, ստեղծել վերակազմության նախագծեր:

ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆի աշխատությունները («Էջմիածնի տաճարը», 1909, ռուս., 1910, հայ., «Տեկորի տաճարը», 1911 ևն), ըստ 1912-ի Կայսեր, հնագիտ. հանձնաժողովի, համաշխ. ճարտ. պատմության մեջ առաջ են բերել հեղաշրջում:

Եվրոպական գիտությունը, որը չէր ընդունում ինքնուրույն հայկական ճարտարապետության գոյությունը, շնորհիվ ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆի աշխատությունների՝ ճանաչել է հայ հին ճարտարապետության գոյությունը:

1913-ին ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆը մասնակցել է Վիեննայի համալսարանի գիտական նստաշրջանին և արվեստի լավագույն աշխատանքի համար արժանացել գլխավոր մրցանակին:

Նրա ուղարկած 1000-ից ավելի գծագրերի ուսումնասիրությունների (նաև անտիպ) և այլ նյութերի հիման վրա Յո. Ստրժիգովսկին Վիեննայում 1918-ին հրատարակել է «Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան» գերմաներեն երկհատորյակը՝ առաջաբանում նշելով ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆի մասնակցությունը:

1914-18-ին կորսված (նաև Վիեննայում) հրատարակության պատրաստ ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆի 10-ից ավելի աշխատություններն ու մեծաթիվ այլ նյութեր հնարավորինս վերականգնվել են «Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմության» (կազմ.՝ Կ. Ղաֆադարյան, [հ.] 1-2, Ե., 1942-48) գրքում:

Արևելյան Հայաստանի սահմանափակ տարածքի նյութերով ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆը կարողացել է հայտնագործել հայ ճարտարապետության պարբերացումը, ծագման ակունքները, փոխազդեցությունները և զարգացման գրեթե բոլոր փուլերի հատկանիշները, ոճական ամբողջականությունը՝ հայկական ճարտարապետությանը բերելով միջազգային ճանաչում:

Նրա գործերը սկզբնաղբյուր են դարձել ուսումնասիրողների համար:

ՀՀ ԳԱ 1969-ին սահմանել է ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՄԱՆՅԱՆի անվ. մրցանակ, որը շնորհվում է հայ ճարտարապետության պատմությանը նվիրված լավագույն աշխատությունների հեղինակներին:

Երկեր.
Նամակներ (կազմ.՝ Ն. Թորամանյան), Ե., 1968:
Զվարթնոց, Գագկաշեն, Ե., 1984:

Գրակ.
Հարությունյան Վ. Մ., Թորոս Թորամանյան, Ե., 1984: