ՀԱՅԿ ԲԺՇԿՅԱՆ ԴԻՄԻՏՐԻԻ

Գործունեությունը` Ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ

Բնակավայրը` Հայաստան

Հղումներ` www.encyclopedia.am

Հայ ազգ-ազատագրական շարժման գործիչ,
խորհրդ. զորահրամանատար, ռազմական տեսաբան, պրոֆ. (1933):
1903-ից՝ ՍԴՀԿ,
1918-ից՝ ՌԿ(բ)Կ անդամ:

Ծնվ. 18.02.1887թ., Թավրիզ (Իրան):
Մահ. 11.12.1937թ.,:

Սովորել է ծննդավայրի Արամյան, Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցներում:
Ավարտել է Թիֆլիսի հայկական ջոկատների հրամանատարների և սպաների (1916),
ԲԳԿԲ բարձրագույն հրամկազմի (1920-22) դասընթացները,
Մոսկվայի Մ. Ֆրունզեի անվ. ռազմ. ակադ. (1927):
Առաջին աշխարհամարտի (1914-18) ժամանակ մտել է Հայկական կամավոր, շարժման մեջ. եղել է հեծյալ վաշտի, ապա՝ 6-րդ կամավոր, ջոկատի հրամանատար:
Մասնակցել է Էրզրումի, Խլաթի, Մուշի կռիվներին:
1916-ին նշանակվել է հայկական պահեստային մարտական ջոկատների պետ:
ՀԱՅԿ ԲԺՇԿՅԱՆ գործուն մասնակցություն է ունեցել Ռուսաստանում քաղաքացիական պատերազմին (1918-20):
1918-ի հուլիսին եղել է Սենգիլեյ-Ստավրոպոլյան ռազմաճակատի հրամանատարի տեղակալ, ապա՝ Սիմբիրսկի համահազիա) պետ:
1918-ի դեկտ. 26-ին ՀԱՅԿ ԲԺՇԿՅԱՆը նշանակվել է Արլ. ռազմաճակատի 1-ին բանակի հրամանատար, մասնակցել Կոլչակի զորքերի դեմ մարտերին:
1919-ի օգոստ-սեպտեմբերին Հվ. ռազմաճակատում՝ 42-րդ հրաձգ. դիվիզիայի, սեպտեմբերից՝ Կովկասյան ռազմաճակատի 1-ին կովկասյան հեծյալ դիվիզիայի,
1920-ի մարտից՝ 2-րդ կովկասյան հեծյալ կորպուսի հրամանատար,
կռվել է Դենիկինի զորքերի դեմ:
1920-ի հուլիսից՝ 3-րդ հեծյալ կորպուսի հրամանատար Արմ. ռազմաճակատում:
1922-23-ին՝ ՀԽՍՀ ռազմական գործերի ժողկոմ, հանրապետության ռազմ, կոմիսար:
1923-ի մայիսից՝ Սամարյան 7-րդ հեծյալ դիվիզիայի հրամանատար-կոմիսար,
1924-ի հոկտեմբերից՝ այդ դիվիզիայի հիման վրա կազմված 3-րդ հեծյալ կորպուսի հրամանատար: 1927-32-ին՝ Մ. Ֆրունզեի անվ. ռազմական ակադեմիայի ռազմական արվ-ի պատմության ամբիոնի վարիչ,
1933-ից՝ Ն. Ժուկովսկու անվ. ռազմաօդայիև ակադ-ի պատերազմների պատմության և ռազմական արվ-ի ամբիոնի վարիչ:
Գրել է ռազմագիտ. աշխատություններ:
ՀԱՅԿ ԲԺՇԿՅԱՆ ընտրվել է Հայաստանի, Անդրֆեդերացիայի, Բելոռուսիայի կենտգործկոմների կազմում: Անհիմն բռնադատվել է և գնդակահարվել, հետմահու արդարացվել:
ՀԱՅԿ ԲԺՇԿՅԱՆի և նրա Երկաթյա դիվիզիայի մարտիկների հիշատակին հուշարձան է կանգնեցվել Ուլյանովսկում, ՀԱՅԿ ԲԺՇԿՅԱՆի բրոնզե արձանը՝ Երևանում (Գայ հուշահամալիր, 1978, ճարտ.՝ Ս. Գուրզադյան, քանդ.՝ Ս. Նազարյան):
Նրա անունով է կոչվել Երևանի № 129 դպրոցը, սպայի տունը, Հանրապետության փողոցի № 37 շենքի (որտեղ 1922-23-ին աշխատել է) պատին փակցված է հուշատախտակ:

Երկեր. Քաղաքացիական կռիվների բոցերում (պատմւսռազմական հուշերի, ակնարկների և հոդվածների ժող.),
Ե., 1977: Избр. труды, т. 1—2, Е., 1987-1990.

Գրակ.
Գայ Դիմիտրիի Գայ (մատենագիտական ցանկ), Ե., 1970:
ԲՀԱ, 1971, № 2: Հայրապետյան Հ., Լեգենդար Գայ (կյանքը և գործունեությունը), Ե., 1977: Новохатко В. Г., Шесть дней июля, М., 1987.