PILARTOS VARAJNUNI / ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆԻ

Գործունեությունը` Իշխան

Բնակավայրը` Հայաստան

Իշխան:
Բյուզանդական աղբյուրներում՝ Ֆիլարետոս Վրախամիաս (Վահրամյան):

Ծննդյան թիվն անհայտ է:
Մահ. 1086թ.:

Հավանաբար Վասպուրականում հաստատված Վարաժնունիների նախարարական տոհմից:

Ըստ Ն. Գ. Ադոնցի՝ եղել է Վարդաս Ակլերոսի ապստամբությանը մասնակցած Սահակ-Վահրամ զորավարի սերնդից:

Ծառայության անցնելով բյուզանդական բանակում՝ հասել է դոմեստիկոսի տիտղոսի:

Բյուզանդական կայսր Ռոմանոս IV Դիոգենեսը 1070-ին Խլաթ կատարած արշավանքի ժամանակ ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆուն է վստահել իր բանակի գլխավոր հրամանատարությունը:

Մանազկերտի ճակատամարտում (1071) բյուզանդացիների պարտությունից հետո ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆԻն ստեղծել է հայկական ընդարձակ իշխանապետություն (Տավրոսից մինչև Եփրատ)՝ Մարաշ կենտրոնով:

Զինվորական ուժերը համալրելով հայազգի զինվորներով՝ ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆԻն կարողացել է առժամանակ կասեցնել սելջուկյան թուրքերի առաջխաղացումը դեպի Միջերկրական ծով:

Բյուզանդական կայսրությունը ստիպված ճանաչել է ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆու իշխանապետությունը՝ նրան շնորհելով սեբաստոսի տիտղոս:

Փոխարենը ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆին ընդունել է քաղկեդոնականություն:
1073-ին նա փորձել է իրեն ենթարկել նաև Սասունի իշխանությունը, բայց Ալելուա դաշտի (Անձիտ գավառում) ճակատամարտում պարտվել է Թոռնիկ իշխանի զորքերից:

1077-ին ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆուն հաջողվել է բյուզանդացիներից նվաճել Ուրֆան (Եդեսիա):
Անտիոքի դուքս Վասակ Պահլավունու սպանությունից (1078) հետո տիրել է նաև Անտիոքին:

Ըստ պատմիչ Միքայել Ասորու՝ ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆու ձեռքն են անցել Կիլիկիայի գրեթե բոլոր ամուր բերդերը:

Ձգտելով լիակատար անկախության՝ 1076-ին Ջհան գավառի Հոնի քաղաքում կաթողիկոս է ձեռնադրել Պետրոս Ա Գետադարձի քեռորդուն՝ Սարգսին:

1083-ից ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆու իշխանապետությունն սկսել է թուլանալ, սելջուկյան թուրքերը շուտով զավթել են Ադանան, Տարսոնը, Մսիսը (Մամես տիա), Անազարբան, Անտիոքը:
Պահպանվել են ՓԻԼԱՐՏՈՍ ՎԱՐԱԺՆՈՒՆու արճճե կնիքները:

Գրակ.
Միխայել Ասորի, ժամանակագրութիւն, Երուսադեմ, 1871:
Հովհաննես Սկիլիցես, Համառոտություն պատմությանց, Ծ., 1979 (Օտար աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին 10, Բյուգանդական աղբյուրներ 3):
Մատթեոս Ուռհայեցի, ժամանակագրություն, Ծ., 1991: