ՄԱՐԴՈՒ ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՂԱՒԱՂՈՒՄ, ԿՈՐՈՒՍՏ, ԵՒ ՊԱՅՔԱՐ ՅԱՆՈՒՆ ՄԱՐԴՈՒ ՆՇԱՆԻ ՎԵՐԱԴԱՐՁԻ

1. Մեզ աւանդուած հնագոյն պատմութիւնները, վկայութիւններն ասում են, որ Աշխարհի մէջ գործուած մեղքի պատճառով աղաւաղուել է Մարդու Աշխարհը կամ Աշխարհը (Աշխարհի պատկերը) կամ աւելի խիստ՝ Մարդը զրկուել է Մարդու նշանից, Աշխարհի պատկերից, Կենաց Ծառից, կորցրել է ճանապարհը դէպի Մարդու Աշխարհ, կորցրել Մարդու Աշխարհի կատարեալ պատկերը (իր ներսում), զրկուել անմահութիւնից իբրեւ Մարդ, դարձել է մահկանացու մարդ, կենդանամարդ, նոյնիսկ՝ գազան եւ այլն:

2. Մինչ «Առաջին մեղքը», պղծումը, կորուստը եւ այլն, չկան մարդկութեան մասին այլ պատմութիւնն եր, լեգենդներ, առասպելներ եւ այլն, բացի Աշխարհի արարման պատմութիւնից (առասպելներից), չկայ պայքար, կայ Մարդու Աշխարհի կարգով կեանք, արարչական խաղաղութիւն, ծէս, փառաբանութիւն, եւ ժամանակն «անշարժ» է ու «յաւերժ»: Մեղքից յետոյ սկսւում են պատմութիւնները: Նոյն պատմութիւններում մեղքից, աղաւաղումից կամ կորստից յետոյ սկսւում է ճանապարհպայք արը յանուն Մարդու նշանի վերադարձի, ճանապարհ՝ գտնելու համար Մարդու նշանը, դէպի դարձ Դրախտ, դէպի արարչական Մարդ, Կենաց Ծառ, պայքար՝ Աշխարհի պատկերի հաստատման համար: Ընտրեալը ճանապարհ է ընկնում՝ փնտրելու, գտնելու եւ մարդկութեանը վերադարձնելու համար Մարդ-Աշխարհի համակարգը, Մարդու նշանը:

3. Այսպիսով՝ ընդհանուր առմամբ այս ընթացքն է.
ա) Մարդու Աշխարհ,
բ) կորուստ,
գ) ճանապարհպայքար յանուն Մարդու նշանի վերադարձի,
դ) Մարդու Աշխարհի հաստատումը, Աշխարհի դարձի հաստատման կանխորոշում կամ հաստատում:

4. Աստուածաշնչում Մարդը վտարւում է դրախտից, դառնում է հողեղէն, եւ սկսւում է ճանապարհպ այքարը յանուն արարչական կարգի, եւ ընտրեալների բազմաթիւ փորձութիւններից յետոյ Հայրը Որդուն (Յիսուսին) ուղարկում է փրկելու մարդկութեանը՝ վերադարձնելու արարչական պատկերով Մարդու տեսակը: Նա յաղթում է դեւերին, անցնում փորձութիւններից, նշում Մարդու նշանի ճանապարհը, խոստանում Կենաց Ծառի, դրախտի պարգեւը եւ այլն: Շումերական էպոսում Գիլգամեշը որոնում է Անմահութեան ծաղիկը եւ այն ստանալու համար անցնում է զանազան փորձութիւններից, հասնում ջրհեղեղից փրկուած ընտրեալի (շումերական Նոյի) մօտ, ձեռք բերում Անմահութեան Ծաղիկը, սակայն կրկին կորցնում է՝ մնալով մահկանացու: Հեքիաթում չորանում է Անմահական Այգին, Այգու պահապանները գազաններ են դառնում, եւ Անմ ահական Այգին (դրախտը) հիմնած Արքա-հոր սիրելի որդին՝ Արեգը, գնում է բերելու Հազարան Հաւքը, եւ բազում փորձութիւններից[1] յետոյ բերում է Հաւքը, Այգին կրկին ծաղկում է. եւ հաստատւում է Մարդու նշանը, մաքուր ու անաղարտ արարչական կարգը: Արդար Հայկը վերադառնում է հայրենի երկիր (որտեղ ապրում էին մարդիկ, ովքեր չէին ցրուել ջրհեղեղից յետոյ, այլ մնացել էին տեղում), արարչ ական կարգը պղծող չար Բելը (Բաբելոնեան) հասնում է Հայկին եւ պատերազմում: Հայկը սպանում է Բելին եւ դրախտի երկրում հաստատում արարչական կարգը՝ Մարդու նշանը: Այլ պատմութիւններում հերոսը յաղթում է Կենաց Ծառին սպառնացող վիշապին, փրկում Կենաց Ծառը, Մարդու Աշխարհը, կործանում կախարդուած, պղծուած աշխարհը եւ այլն: Եւ պատմութիւններում նշւում է, որ Մարդու Աշխարհը պահւում է որոշակի տեղում:

5. Տարբեր պատմութիւններում Մարդու նշանին, Աշխարհին (համակարգին), նրա մասերին, միաւորն երին, «պտուղներին» եւ նրան սնուցող էութեանը տարբեր անուանումներ են տալիս` Հազարաբերան Ծառ, Ոսկեցնցուղ Ջուր, Հազարան Հաւք, Սինամ Հաւք, Փիլիսոփայական Քար, Համաշխարհային (տիեզերական) Ձու, Անձեռակերտ Տաճար եւ այլն: Այս ամենը Մարդու Աշխարհն է «ասող» ձեւով, «ասող» մակարդակում: Նաեւ այլ նշանակութիւնն եր ունեն այլ յարաբերութիւնները. օրինակ՝ Անմահական Այգում գտնւում է Ծառը, այն ջրւում է Ոսկ եցնցուղ ջրով (անմահական ջրով), ծառի պտուղը կարող է լինել Անմահական խնձորը (կամ Կենաց Ծառն ունի 12 պտուղ), այնտեղ երգում է Հազարան Հաւքը եւ այլն: Եւ այդ ամենի տէրը Հայրն է, որ իր թագաւորութիւնը հանձնում է Որդուն (նա մարդկանց վերադարձրել է Մարդու նշանը) եւ այլն:

6. Այս ամէնը վերաբերում է «ասող» մակարդակին: Իսկ որպէսզի պարզօրէն հասկանալի լինի «աղաւաղման» թաքցնող իմաստը ընդհանուր առմամբ, ապա նայէք կրկին Աշխարհի պատկերի աղիւս ակը: Հիմա եթէ փոխենք աղիւսակում միաւորների տեղերը, ապա դա՛ էլ հենց կլինի բացայայտ աղաւաղումը: Ահա՛ աղաւաղման օրինակ.



7. Ինչ կարող է լինել («պատահել») այս կամ որեւէ մէկ այլ ձեւի աղաւաղման հետեւանքով: Ոմանք կասեն. ի՛նչ կա որ, հիմա էլ թող այդպէս լինի Աշխարհի պատկերը կամ Մարդու Աշխարհը, ինչ կլինի որ: Կլինի մօտաւորապէս այն, ինչպէս, օրինակ, մի ներդաշնակ պետութեան Սահմանադրութիւնն աղաւաղուի, եւ կիրառութեան մէջ մտցուի աղաւաղուածը (Աշխարհի պատկերն էլ Մարդու ներաշխարհի «սահմանադրութիւնն» է, որը կիրառական է, ինչպէս ցոյց ենք տուել):

Նա, ով մինչեւ այստեղ կարդացել է, յիշում է կարդացածը, առաւել եւս՝ հասկացել է պարզ հասկանալին, արդէն իսկ ինքը կարող է նկարագրել, թէ ինչ կլինի աղաւաղման հետեւանքով: Աղաւաղման հետեւանքով կաղաւաղուի ամեն բան, այսինքն՝ այն ամենը, ինչ բխում է Աշխարհի պատկերից, արւում է այդ համակարգի հիմքով, այդ համակարգի համաձայն: Պատկերացրէք, որ մի համայնքում «թաքցնող »՝ բարձրագոյն համակարգում ընդունւում է աղաւաղուած համակարգը, եւ իշխանութիւն ունեցող քուրմը պղծում է այն. այսինքն՝ այժմ «ասող» եւ «նշանակող» մակարդակներում ամեն բան վերաձեււում է ըստ նոր՝ աղաւաղուած համակարգի, ուստի համապատասխանաբար աղաւաղւում են ծէսերը, Մարդու տեսակի կառոյցը՝ Մարդ-Աշխարհի խորհրդանիշերն ու դրանց փոխյարաբերութիւնները, բարոյական կոդեքսը, օրէնքները, յարաբերութիւնները Մարդկային, պատմութիւնները, մշակոյթը, եւ մի խօսքով՝ այն ամենը, ինչը վերաբերում է Մարդուն, Մարդու ապրելակերպին եւ այլն. քանի որ, ինչպէս ցոյց ենք տուել, այդ ամենը «կառուցւում» էր Աշխարհի պատկերի հիմքով:

8. Է՛լ աւելի պարզ պատկերացում տալու համար բերենք այլ օրինակ. պատկերացրէք «Ռուբիկ-կուբիկ» կոչուող յայտնի խաղը: Հաւաքուած «Ռուբիկ-կուբիկի» իւրաքանչիւր պատի վանդակները մէկ գոյնի են (ամեն պատն ունի իր գոյնը, որը տարբեր է մէկ այլ պատից): Հիմա եթէ սկսենք պտտեցնել, տեղաշարժել վանդակներն իրար մէջ, ապա վանդակ-գոյները կսկսեն խառնուել, եւ օրինակ՝ կանաչ պատի միջի կանաչ վանդակը կյայտնուի կարմիր պատի մէջ (կարմիր վանդակի փոխարէն) եւ այլն: Եւ որքան շատ խառնենք, այնքան շատ կխառնուի կուբիկը, որքան շատ խառնուի, այնքան հեռու կլինի սկզբնական վիճակից, մինչեւ այն աստիճան հեռու կարող է լինել, որ «կարելի» է ուղղակի ջարդել ու քանդել «Ռուբիկ-կուբիկը» եւ վանդակները շպրտել այս ու այն կողմ: Այդպէս էլ Աշխարհի պատկերի աղաւաղումը կարող է լինել աւելի կամ պակաս, շատ կամ աւելի շատ եւ այլն, մինչեւ իսկ՝ Աշխարհի քանդուելը (այսինքն՝ այդ Աշխարհի քանդուելը Մարդու մէջ): Աղաւաղումներն ու դրանց պատճառով առաջացած քաօսները, խառնաշփոթութիւններն ու խառնակութիւնները կարող են ընդունել գրեթէ անվերջ տեսակներ ու ձեւեր: Ինչպէս օրինակ՝ «Ռուբիկ-կուբիկի» սկզբնական ձեւը կարող է աղաւաղուել նոր վանդակների աւելացումով կամ պակասեցումով, կամ այլ գոյների աւելացումով, կամ վանդակի ձեւը փոխարինելով մէկ այլ ձեւով եւ այլն:

9. Այլ օրինակ. պատկերացրէք մի մեծ բազմաբովանդակ գունագեղ նկար, որը հաւաքուած է փոքր կտորներից՝ խճանկարի նման (կայ այդպիսի մանկական խաղ. պէտք է փոքրիկ կտորներից հաւաքել ամբողջական նկարը): Ահա՛, այդ նկարը կաղաւաղուի, եթէ կտորների տեղերը փոխուեն: Եւ այդ փոխու ած ձեւով էլ ինչ-որ բան կարող է երեւալ (նկարանման բան), բայց դա սկիզբը չէ, աղաւաղուածն է: Եւ որքան խառնեք, այդքան կհեռանայ նախնական նկարից, եւ «կարելի» է այդպէս խառնելով՝ մինչեւ իսկ փլուզել ամբողջը, մինչեւ իսկ կտորները լցնել իրար վրայ, խառնել կամ շաղ տալ այս ու այն կողմ, քանդել իսպառ նկարը, քանդել նկար-աշխարհը կամ խառնել նկարի որոշ կտորներ՝ փոխարինելով դրսից ներմուծուած այլ կտորներով եւ այլն (ահա թէ ինչ է տեղի ունեցել Մարդու ներաշխարհում):

Այսինքն՝ խախտել ներդաշնակութիւնը մինչ աններդաշնակութիւն, քաօս, մինչ իսպառ փլուզում եւ այլն:

Եթէ խաղի դէպքում երեխան խաղում է, դա անմեղ խաղ է (երեխան քանդում եւ սովորում է հաւաքել նկարը), եւ նրան խաղի հետ «նախապէս» տրուած է այդ նկարը, որին նայելով` նա կտորներից հաւաքում է նոյնը: Իսկ եթէ այդ «խաղերը» տեղի են ունենում մարդկութեան ներաշխարհի հետ (ի դէպ, սկզբնական նկարի օրինակի բացակայութեամբ), երբ Մարդ-Աշխարհի «դասագիրքն» ու «դպրոցն» են աղաւաղւում, երբ Մարդու ներաշխարհն է փլուզւում կամ այլասերւում, աղճատւում, պղծւում, խեղաթիւրւում, ապա դա խաղ չէ, կամ, մեղմ ասած, դաժան խաղ է: Որովհետեւ, ի տարբերութիւն սովորական խաղի, Մարդու նշան-Աշխարհը սրբութիւն է ու Կեանք, եւ նրանից զրկուելը՝ ողբերգութիւն ու Մահ (քանզի մեռնում է որպէս Մարդ, իր մէջ մեռնում է Մարդը):

10. Աղաւաղման հետեւանքներից մէկն այն էր, որ Աշխարհի պատկերը փորձել են համապատասխ անեցնել նիւթական աշխարհի «տեսքին» եւ այդպիսով խառնել են դասաւորութիւնը, շարժել են անշ արժ համակարգը: Նայէք Աշխարհի պատկերին. օրինակ՝ Հուր-Ամռան երեք կենդանակերպերն են՝ Ջրհոսը, Ձուկը, Խոյը: Ինչ-որ ժամանակ նկատել են, որ «իրական» նիւթական աշխարհում արեւը (նիւթ ական իրական արեւը) ամռանը «գտնւում» է ոչ թէ նշուած կենդանակերպերում, այլ՝ ուրիշ կենդանակերպերում, եւ փոխել են համակարգը («հարմարեցնելով» նիւթական աշխարհին): Նրանք արդէն չէին հասկանում, որ այդ Ջրհոսը, Ձուկը, Խոյը ոչ թէ վերաբերում են իրական համաստեղութիւններին, այլ դրանք Մարդ-Աշխարհի խորհրդանիշեր են: Այդ աղաւաղման արդիւնք է նաեւ այսօր աշխարհում տարածուած աններդաշնակ համակարգը, որի համաձայն՝ ամռան կենդանակերպերն են Խեցգետինը, Առիւծը, Կոյսը: Դա սկզբունքօրէն նոյնն է, որ եթէ մի օր տեսնէին՝ երկնքում (պայմանականօրէն ընդուն ենք) անհետացել է Կշեռք համաստեղութիւնը, ապա վերցնելու էին ու Աշխարհի պատկերի համակարգից հանելու էին այդ համաստեղութիւնը իր զուգահեռ խորհրդանիշով (խորհրդանիշը արդարութիւնն է), եւ ասելու էին՝ քանի որ այդ կենդանակերպը այլեւս գոյութիւն չունի, ուրեմն այսույետ եկեք արդարութիւնն էլ վերացնենք մէջտեղից:

Կամ` մարդիկ խմբովին երգում էին մի հրաշալի ներդաշնակ հիմն, եւ եօթ նոտաների (ձայների) յարաբերութիւնները բացատրելու համար ասւում էր, որ իւրաքանչիւր ձայն համապատասխանում է մէկ լուսատուի (այդպէս ցածրից բարձր), եւ պատկերացրէք, որ մի օր արթնանային ու տեսնեին, որ, ասենք, Մարս (Հրատ) լուսատուն այլեւս չի երեւում, եւ մտածելով, որ Մարսը այլեւս չկայ, վերցնէին ու Մարսին համապատասխանող ձայնը հանէին այդ հիմնից (որպէսզի իբր թէ համապատասխանեցնեն իրական աշխարհին) եւ խախտէին երգի ներդաշնակութիւնը: Կամ էլ՝ հետագայում յայտնագործէին եւս երկու նոր մոլորակ-լուսատու եւ համապատասխանեցնելու համար եւս երկու անկապ ձայն մտցնէին այդ երգի (հիմնի) մէջ: Արդիւնքում փչացաւ երգը (նոյնն է՝ Մարդու ներաշխարհը): Ինչ կապ ունի երգը նման իրականութեան հետ, ո՛չ մի կապ ըստ էութեան, որովհետեւ դրանք փոխաբերութիւններ են, եւ Մարդու Աշխարհի կառոյցը (այդ փոխաբերական խորհրդանիշերով) աւանդուած էր` անշարժ պահելու համար (կամ զարդարելու, ինչպէս հողը մշակելու համար, ոչ փոփոխելու համար), այդ սկզբի անշ արժ համակարգը հենց կատարեալ՝ Արարչի պատկերով Մարդն էր, դա էր կոչւում Մարդ: Որքան շատ աղաւաղուի այդ կառոյցը, այնքան կհեռանայ Մարդուց: Այսինքն՝ մարդուն աւանդուած էր Մարդու անփոփոխ հաստատուն Աշխարհը, որքան էլ այս նիւթական աշխարհը փոխուէր, ինքը՝ Մարդը հաւատարմօրէն պիտի անշարժ պահեր Մարդու Աշխարհը:

Այդ ամէենը շատ աւելի խորն է, բարդ է ու միաժամանակ պարզ, եւ մենք երեւոյթը պարզ բացատր ելու համար ենք բերում նման երեւակայական օրինակներ (եւ, իհարկէ, ո՛չ որեւէ մոլորակ, ո՛չ էլ որեւէ համաստեղութիւն չի անհետացել այդ ընթացքում), եւ որ սկզբնական Աշխարհի պատկերի միաւորներն ու միաւորների դասաւորութիւնը այլ են, քան իրական աշխարհն է, դա փաստ է (նրանց դասաւորութիւնը նոյնը չէ, ինչ որ կայ իրական աշխարհում), եւ որ Աշխարհի պատկերը աղաւաղել են, որովհետեւ փորձել են «միամտաբար» համապատասխանեցնել իրական աշխարհին, դա՛ էլ է փաստ:

11. Աշխարհի պատկերի, Մարդու ներաշխարհի խորհրդանիշերի շփոթումով արտաքնապէս նոյն ացումը նիւթական աշխարհին (միայն այն պատճառով, որ այդ համակարգը պայմանականօրէն ներկ այացուել է նաեւ, ինչպէս հեքիաթում, աստղերի, տարերքների, լուսատուների, գոյների եւ այլն անուանումներով) եւ այլեւս ըստ այդմ սխալ մեկնաբանելն ու քննելը առաջ բերեց մոլորութիւնների մի անծ այրածիր շղթայ՝ աստղաբաշխութիւն-բախտագուշակութիւնը (իր տարատեսակներով), էզոթերիկ գիտութիւնն երը, կրօնական մեկնաբանութիւնները, զանազան կրօնները, կրօնների տարատեսակները, ալքիմիան, օկուլտիզմը, այսպէս կոչուած գաղտնագիտութիւնը, հետագայում ամեն տեսակի (բոլոր) փիլիսոփայութիւնները եւ այլն: Դրանց «վարպետները» սկսեցին բնագետների բնագիտական յայտն ագործութիւնները վերագրել իրենց, ֆիզիկական-բնական աշխարհի բացայայտման ուղղութեամբ արուած իւրաքանչիւր յայտնագործութիւնից յետոյ ուշացած «խոստովանութիւններ» անելով (թէ, իբր, դա իրենք գիտէին) եւ միւս կողմից՝ այդ նոր յայտնագործութիւնները արհեստականօրէն փորձելով մի կերպ հարմարեցնել աղաւաղուած աշխարհի պատկերին, կաշուից դուրս գալով` շատախօսել եւ ամեն բան խճճել, շիլա-շփոթ սարքել՝ անպատկառօրէն «մոռանալով յիշել» ներդաշնակութիւն, խորհրդանիշ, կատարեալ Մարդ եւ այլ բառերն ու համակարգի՝ Աշխարհի պատկերի փաստը: Ուստի վերոյիշեալ «տիրոյթներում» կգտնեք անսահման շատախօսութիւն, լաւագոյն դէպքում խօսք՝ այդ մասին (ոչ թէ հենց այդ), բայց դրանց եւ ոչ մի գրքում1 չեք գտնի Աշխարհի պատկերի ներդաշնակ համակարգը, որ տուել ենք այս գրքում:

12. Պատկերացրէք, որ գերդաստանի պապն իր թոռներին աւանդի գերդաստանի (գերդաստանի անդամների յարաբերութեան) օրէնքները, եւ ցոյց տալու համար գլխաւոր օրէնքները, դրանց մասերը, ենթաօրէնքները եւ այլն. նա օրէնքների մի խումբ անուանում է Հող, մէկ այլ խումբ՝ Հուր եւ այլն, մէկ խմբի օրէնքներից մէկն անուանում է Լուսին, մէկը՝ Լուսաստղ եւ այլն, եւ այդպէս բոլորը համապատասխան փոխյարաբերութեամբ ու դասաւորութեամբ միասին կազմում են մէկ ամբողջ ներդաշնակ համակարգ, մէկ մարմին: Այդ կերպ ցոյց է տալիս օրէնքների յարաբերութիւնները միմեանց նկատմ ամբ, դասաւորութիւնը (իւրաքանչիւրի տեղը ամբողջի մէջ) եւ նաեւ՝ մէկ ամբողջութիւնը, փոխկապակցու ածութիւնը եւ այլն: Եւ ահա, թոռները նայում են երկնքին եւ տեսնում, որ լուսատուներն այնպէս չեն դասաւորուած, ինչպէս իրենց պապն է աւանդել, ու փոխում, «խմբագրում» են կարգը՝ օրէնքների հետ միասին, խառնում կատարեալ դասաւորութիւնը օրէնքների: Յետոյ հողը, բացի որպէս խորհրդանիշ, հասկանում են նաեւ բառացի եւ սկսում են ուսումնասիրել հողի կազմութիւնը, տեսնում են, որ հողի մէջ ջուր էլ կայ, որդ էլ կայ, կիր եւ այլ շատ բաներ կան եւ Հող տարերքին համապատասխան զուգահեռ օրէնքները «ձեւում» են կամ «խմբագրում» են ըստ այդմ (այսինքն՝ փորձում են համապատասխանեցն ել նիւթական հողի կազմութեանը), եւ սկսում են ըստ այդմ էլ մեկնաբանել, զառանցելու նման փիլիսոփ այել՝ այդ ամենին հաղորդելով խորհրդաւոր երանգ: Եւ քանի որ այլեւս կորցրել են Աշխարհի պատկ երի սկզբնական ներդաշնակ համակարգը, Մարդու Աշխարհը, ապա սուր հարցադրումներին պատասխանում են, թէ իբր շատ բան գիտեն, բայց գաղտնիք է, չի կարելի ասել: Այնինչ որեւէ նման կապ չկար նիւթական հողի կամ մոլորակի եւ այն խորհրդանիշերի հետ: Այսինքն՝ Աշխարհի պատկերի Ջուրը այս աշխարհի ջուրը չէ, ոչ էլ Հուրը այս աշխարհի բնական հուրն է:

Ախր, նոյնիսկ հիմնականում իրենք էլ չէին ուսումնասիրում բնական երկինքը, հողը եւ այլ օրէնքն երը նիւթական աշխարհի, այլ գիտնականների՝ բնագէտների արած յայտնագործութիւնները վերցնում եւ հարմարեցնում էին արդէն իսկ աղաւաղուած աշխարհի պատկերին՝ համակարգին, ինչպէս որ այսօր բազմաթիւ կրօնական մեկնիչներ ժամանակակից գիտութեան յայտնագործութիւնները տանում ու ձեւում են Աւետարանին: Այնինչ կապ չունէր այն Հողը այս նիւթական հողի հետ. պարզապէս այն խորհդանիշերի իմաստների մի փունջը մէկ բառով կոչուել է հող («օդ»-ի օրէնքների համեմատ դրանց «ցածրութիւնը» եւ այլն պատկերաւոր կերպով ցոյց տալու համար): Եւ նիւթական աշխարհին վերաբերող իմացութիւնն էլ կապ չունէր Այն իմացութեան հետ. կարելի է լինել ակադեմիկոս կամ գիտնական եւ չլինել Մարդ, լինել պարզապէս գերզարգացած կենդանի (կենդանամարդ), ոչ թե՝ Մարդ:

13. Մարդու Աշխարհի կորստի եւ Աշխարհը վերադարձնելու պատմութիւնների մի մասն իր մէջ որոշ չափով պարունակում է հենց Աշխարհի պատկերը: Այսինքն՝ այդ պատմութիւնների ընթացքը խորհրդանիշերի միջոցով նկարագրում է որոշ չափով Աշխարհի պատկերը, այսինքն՝ պատմութիւնն իր մէջ «թաքցրած» ունի Աշխարհի պատկերը: Մենք այդ բանը ցոյց տուեցինք «Հազարան Հաւք» հեքիաթի օրինակով: Կան պատմութիւններ, որ իրենց մէջ պարունակում են Աշխարհի պատկերը աւելի ամբողջական ձեւով, կան, որ պարունակում են Աշխարհի պատկերի մի մասը, կան, որ վերաբերում են Աշխարհի պատկերի առանձին մէկ կամ մի քանի միաւորի եւ այլն: Ինչպէս որ եղած լինի մէկ մեծ, ամբողջական պատմութիւն, եւ այն ցրուի աշխարհի չորս կողմեր համեմատաբար (որոշ չափով) ամբողջական ձեւով կամ մաս առ մաս: Կամ ինչպէս լինի մէկ ամբողջական տաճար, եւ այն պայթի ու ցրուի տարբեր կողմեր. միայն այդ կտորները ի մի բերելով եւ ճիշտ դասաւորելով՝ հնարաւոր կլինի վերականգնել տաճարի նախնական կառոյցը: Եւ արդար ընտրեալին էր փոխանցւում Տաճարի «նախագիծը»:

Նաեւ երբեմն պատմութեան մի փոքր մասը բաւական է, որպէսզի պարզ լինի մնացեալը: Ինչպէս օրինակ՝ «Հազարան Հաւք» հեքիաթում միայն այն, որ Ջրհոսը եւ Ձուկը համապատասխանում են Հուր տարերքին, արդէն բաւական է՝ դասաւորելու համար մնացեալը, քանի որ յայտնի է կենդանակերպի հաջորդականութիւնը (տե՛ս Աշխարհի պատկերի աղիւսակը, եթէ որեւէ կենդանակերպի տեղը ճշտուի, ապա միւսները պէտք է յաջորդաբար դասաւորուեն դրա համեմատ): Նոյնը վերաբերում է միւս միաւորն երին. օրինակ՝ եթէ բերանը համապատասխանում է Ձուկ կենդանակերպին (Ձուկը Արեգին բերանն առած անցկացնում է ծովը), ապա ըստ այդմ պարզ է (ցոյց տալու կարիք էլ չկա) մարմնի միւս մասերի համապատասխանութիւնները 12 կենդանակերպերին. եթէ դիտեք վերից վար՝ գլխից մինչեւ ոտքերը կամ՝ վարից վեր՝ ոտքերից մինչեւ գլուխը (տե՛ս աղիւսակը. Մարդու մարմնի մասերի համապատասխանութիւնները կենդանակերպերին):

14. Աստուածաշունչը (Հին եւ Նոր Կտակարանները) իր մէջ «թաքցրած» ունի Աշխարհի պատկերը, Մարդու նշանը, Աստուծոյ պատկերով Մարդու տեսակը, «կառոյցը», համակարգը որոշակի կերպով: Այնտեղ կան տարերքները (Հող, Ջուր, Օդ, Հուր), 12 կենդանակերպերը, լուսատուները եւ այլն, Մարդու «մարմնի» մասերը եւ այլ միաւորները: Աշխարհի պատկերի աղիւսակը վերցրեք եւ կրկին կարդացեք Աստուածաշունչը: Այնտեղ Աշխարհի արարումը, մարդու վտարումից յետոյ դէպքերը, մարդու տեսակը պահպանող Նոյեան տապանը, մինչեւ Յիսուսը եւ Յիսուսի կեանքը ինքնին «նկարում» են Աշխ արհի պատկերը եւ մէջտեղ բերում այդ պատկերի տիպար ու օրինակ Մարդու տեսակը: Այնտեղ 12 ցեղերը, 12 առաքեալները, Կենաց Ծառի 12 ճիւղերը, Դրախտի 12 դռները եւ 4 կողմերը, Կշեռքը, Կեանքի ջուրը, Ձուկը, Աստուծոյ գառը, Արդարութեան արեգակը, ոսկին եւ այլն, «նկարում» են Աշխարհի պատկերը, Արարչի պատկերով Մարդու տեսակը: Այնտեղ նաեւ ակնարկւում է, թէ Աշխարհի պատկերի միաւորներից ո՛րը որտեղ է գտնւում (դասաւորութիւնը) եւ թէ որը ինչ է խորհրդանշում եւ այլն:

15. Ինչպէս որ Մարդն ի սկզբանէ որոշակի հասկացութիւն է եղել, այդպէս էլ Բարին եւ Չարը ի սկզբանէ որոշակի հասկացութիւններ են եղել:

Բարին «արարչական» գործերն են, «Ստեղծագործութիւնը արարչական», մասնաւորապէս՝ «արարուած» Աշխարհը, այսինքն՝ Աշխարհի պատկերը (ա՛յդ Աշխարհը): Կենաց Ծառն ու նրա արտայայտութիւնները՝ Մարդը (Մարդու աշխարհը, Աշխարհի պատկերի օրինակ Մարդը), ծէսերը (ծէսի լեզուով արտայայտուած այդ նոյն Աշխարհը) եւ այլն:

Այնպէս որ, ըստ վկայութիւնների՝ նիւթական աշխարհում (բնութեան մէջ) ո՛չ չար կայյ, ո՛չ էլ բարի կայ, եւ նոյնը վերաբերում է «նիւթական» աշխարհի «զաւակ» մարդուն՝ բնազդական կենդանամարդուն, որը ո՛չ բարի է, ո՛չ էլ չար, քանի որ նա չի մտնում յիշեալ Աշխարհի մէջ (նա Աշխարհի «պատկերի» մէջ չէ, ոչ էլ Աշխարհի պատկերն է նրա մէջ): Հին վկայութիւն-պատմութիւններում թուացեալ նիւթ ական աշխարհը ներկայացուած է որպէս առասպելաբանութիւն, այսինքն՝ դրանք խորհրդանիշեր են, գաղափարների աշխարհն են, եւ Չարն ու Բարին, Կեանքն ու Մահը մշակութային, հումանիտար (ոչ բնագիտական) հասկացութիւններ են, եւ կան միայն Աշխարհի պատկերի համեմատ: Նոյն կերպ ի սկզբանէ կենդանամարդու վերաբերեալ «չի կարելի գործածել» մահ բառը, նախ այդ բառը հանդիպում է գործածուած ոչ կենդանամարդու կողմից եւ այլ իմաստով (այդ բառը բոլոր հին վկայութիւններում առասպելական իմաստ ունի), եւ երկրորդ, ըստ այդմ կարող է Մեռնել նա, ով Ծնուել է որպէս Մարդ, այսինքն՝ ծնունդ, մահ վերաբերում են Մարդուն, եւ նա, ով չի ծնուել (որպէս Մարդ), չի էլ մեռնում, ոչ էլ անմահ է: Չկա՛յ, դա ոչինչ էլ չէ, քանզի որեւէ բան (այսինքն՝ էական բան) Աշխարհի պատկերի վերաբերմամբ է, եւ այդ «տերմինները» (մարդ, ծնունդ, մահ, չար, բարի եւ այլն) առանց Աշխարհի պատկերի գոյութիւն չունեն. դրանք հենց ի սկզբանէ այդպէս են կոչուած Աշխարհի պատկերի առնչութեամբ, այսինքն` Աշխարհի պատկերին վերաբերող, առնչուող բոլոր բառերը հոգեւոր նշանակութիւն ունեն, վերաբերում են հոգեւոր իմաստներին:

16. Կեանքը. Աշխարհի պատկերի, Կենաց Ծառի համաձայն ապրելն է, այսինքն՝ որպէս ՄԱՐԴ ապրելն է: Որքանով կրում է իր մէջ Աշխարհի պատկերը, այնքանով Մարդ է, որքանով հեռու է Աշխարհի պատկերից, այդքանով Մեռած է, նոյնն է, թէ՝ որքանով Մարդ է՝ այդքանով ապրում է որպէս Մարդ, իսկ որքանով հեռու լինի մարդուց, այդքանով մեռած կլինի որպէս Մարդ: Եթէ իր մէջ իսպառ կորցնի Մարդու Աշխարհը, ապա կմահանայ որպէս Մարդ: Եթէ ինքը Մարդ էր, իսկ հիմա Մարդ չէ, ուրեմն ինքը ՝ Մարդը մեռել է իր մէջ: Եթէ մէկը դեռ Մարդ չի դարձել, ուրեմն դեռ չի էլ ծնուել (որպէս Մարդ): Եւ նրանք, ովքեր երբեք չեն կրել իրենց մէջ Մարդու աշխարհը որեւէ ձեւով կամ չեն էլ առնչուել դրան, ապա քանի որ չեն Ծնուել (որպէս Մարդ), չեն էլ կարող Ապրել կամ Մեռնել (որպէս Մարդ), պարզապէս չեն եղել ու չկան Աշխարհում (Աշխարհի պատկերում), քանի որ «արարուած» ամէն բան վերաբերում է Աշխարհի պատկերին: Ծնունդ, Կեանք, Մահ հասկացութիւնները համարւում են որպէս Աշխարհի պատկերով Մարդու ծնունդ, կեանք, մահ կամ անմահութիւն: Անմահութիւնն այն է, երբ նա երբեք՝ մինչ ի ֆիզիկական «մահ» էլ չի մեռել որպէս Մարդ, մինչեւ «վերջին շունչը» կենդանի է որպէս Մարդ: Ուրեմն՝ Ծնուել նշանակում է ծնուել որպէս Մարդ, դառնալ Մարդ: Նոյն կերպ «Աշխարհի քանդուելը», փլուզման-կործանման մասին «ահաբեկումը» զուտ նախազգուշացում է աղաւաղման պատճառով Մարդու Աշխարհի փլուզմանը վերաբերող, իսկ Նոր ու կատարեալ (սկզբի) Աշխարհի պարգեւը խօստում է Մարդու Աշխարհի վերադարձի ու հաստատման:

17. Այս ամենը շատ պարզ է եւ բարդանում է մարդկանց մտքում, երբ մի պահ մոռանում են եւ կրկին տերմինները հասկանում են իրենց համար սովորական դարձած ձեւով: Այսինքն՝ մի պահ մոռանում են, որ տեքստերում Աշխարհ, Դրախտ (Այգի), Կեանք, Մահ, Ծնունդ, Հող, Օդ, Ջուր, Հուր, Խոյ, Ցուլ, Կարմիր, Դեղին, Լոյս, Խաւար, Մարդ, Ծառ, Արեւ եւ այլն, ուղղակի իմաստով չեն կիրառուած եւ ուղղակի իմաստով չպէտք է հասկանալ (եթէ ցանկութիւն կայ խորքը հասկանալու). դրանք հոգեւոր խորհրդանիշեր են, գաղափարներ են, եւ եթէ մէկը հասկանայ նիւթական նշանակութեամբ ու ցանկանայ իմաստն երը ըմբռնել, ապա կխճճուի նրա մտքում, թէ ո՛րն է Մարդը որոշակիօրէն, ո՛րն է Աշխարհը, այսինքն՝ չի ըմբռնի այն, ինչի մասին խօսում ենք: Այսպէս չեն հասկանայ մեզ աւանդուած այն արժէքները, որոնց մասին խօսում ենք: Այս պայմանը պէտք է անընդհատ յիշել՝ ըմբռնելու համար այս գիրքը:

18. Կարելի է ասել, որ Մարդը մասնագիտութիւն է (ոչ թէ կենսաբանութիւն), իսկ Մարդ-աշխարհի տարրերը, միաւորները, դրան առնչուող տերմինները մասնագիտութեան տարրերն են, առարկաներն են, մասնագիտութեան բառարաններն են եւ այլն, եւ մարդկայնութիւնը մասնագիտութիւն է, մարդը դրա մասնագէտը, ինչպէս օրինակ՝ երաժշտութիւնը՝ որպէս մասնագիտութիւն ու մասնագէտ երաժիշտը: Եւ ահա, պատկերացրէք այդ նոյն բառերը երաժշտութեան ու երաժշտի առնչութեամբ, եւ խնդիրն աւելի պարզ կդառնայ ձեզ համար:

Այսպէս. կայ երաժշտութեան Աշխարհ (ինչպէս կայ Մարդու աշխարհ), եւ երաժշտութեան աշխարհում 12 հնչիւնները կոչւում են նաեւ 12 կենդանակերպերի անուններով, 12 հնչիւնները բաժանուած են 4 մասի (3 + 3 + 3 + 3), դրանց մէկ մասը (3 հատը) կոչւում է Հող, միւս 3-ը կոչւում է Ջուր, միւսը՝ Օդ, միւսը ՝ Հուր: Բացի այն, որ 12 հնչիւններից իւրաքանչիւրը համապատասխանում է մէկ կենդանակերպի, միաժամանակ դրանցից 7-ը համապատասխանում է 7 լուսատուներին, եւ իւրաքանչիւր հնչիւն իր բնոյթով ունի մէկ գոյն (նոյն գոյնն ունի համապատասխան լուսատուն): Եւ ամեն մի հնչիւն ունի իր խորհրդանիշը ողջ համակարգում եւ այլն: Եւ այդպէս կայ մի համակարգ-երաժշտութեան Աշխարհ. դա հենց Աշխարհն է: Երաժիշտ է նա, ով տիրապետում է այդ Աշխարհին, ապրում է այդ Աշխարհում, եւ լաւագոյն երաժշտի մէջ ամբողջութեամբ տրոփում է այդ Աշխարհը: Օրինակ՝ հին երաժշտական որոշ տրակտատներում հենց յիշեալ ձեւով էլ բացատրւում է երաժշտական համակարգը, տեսութիւնը, բացատրւում է առասպելաբանօրէն: Ըստ այդմ, օրինակ, եօթ լուսատուները (ի դէպ, ինչպէս Մարդիկ) նստում են խորհրդի, «ժողով» անում. նրանց Աւագը (այսինքն՝ աւագ ձայնը) իր ձայնն է հանում, յետոյ հերթով արձակում են միւսները իրենց ձայները եւ տեսնում, որ բարեհնչիւն է (Արեւը իր ձայնն է հանում, Լուսինը՝ իր, Լուսնթագը՝ իր եւ այլն): Յետոյ նրանք գնում են Աշխարհի տարբեր կողմեր եւ տարածւում, «բազմանում» են. ծնւում են այլ հնչիւններ, զանազան ազգակցութիւն-լադեր՝ կենդանակերպերի անուններով ու յարաբերութիւնների տարատեսակներով եւ այլն, ճիշտ ինչպէս բոլորին յայտնի Աստուածաշնչում, եւ երաժշտութեան աշխարհում էլ «արարւում» է երաժշտական Աշխարհը, ձայն-Մարդ-լուս ատուները բազմանում են, ցրւում աշխարհում, կազմում «ազգութիւններ» եւ այլն: Այսինքն՝ ճիշտ երաժշտական կրօն, երաժշտական առասպել, կամ երաժշտութեան Աստուածաշունչ: Իսկ ձեզ յայտնի Աստուածաշունչն էլ կարելի է կոչել Մարդու (Աստուծոյ պատկերով մարդու) տեսութեան գիրք՝ գրուած առասպելի լեզուով:

Եւ որքան հեռու է երաժիշտը երաժշտութեան այդ «արարուած» Աշխարհից, այդքանով թոյլ երաժիշտ է: Եթէ իսպառ «մոռանայ» այդ Աշխարհը, ապա կմեռնի որպէս երաժիշտ: Եթէ սովորի եւ սկսի ապրել այդ Աշխարհում, ապա կծնուի որպէս երաժիշտ եւ կեանք կունենա որպէս երաժիշտ: Եթէ աղաւաղի երաժշտութիւնը կամ «ապրի» աղաւաղուած երաժշտական համակարգում, ապա կլինի վատ երաժիշտ, որը «Չարի» հետեւանքն է: Ինչպէս նաեւ երաժշտութեան այդ աշխարհում կապրի նա, ով երաժիշտ չէ, բայց հաւատում է «անկեղծ սրտով» երաժշտութեանը եւ սիրում է երաժշտութիւնը ճշմարիտ, լսում է այն, հաւատարիմ է երաժշտութեանը:

19. Եւ արդէն բացատրուած երեք մակարդակները (ասող, նշանակող, թաքցնող) կան նաեւ երաժշտութ եան մէջ: Օրինակ՝ «ասող» մակարդակի «պարզ ժողովուրդը» երգում էր աւանդուած պարզ ու «արարչական» երգերը, կամ լսում էր, մասնակցում ծէսին (կամ ծէսն անում), կամ դիտում ծէսը եւ այլն: «Նշանակող» մակարդակի՝ երաժիշտը գիտեր երգի իմաստը, խորհուրդը, թէ ինչ են նշանակում երգի խորհուրդները: «Թաքցնող» մակարդակի տեսաբան երաժիշտիմաստունը գիտեր ողջ երաժշտական համակարգը: Եւ որքան աղաւաղուի երաժշտական բնօրինակը, այդքան չարիք կհամարուի դա, եւ որք անով կրի իր մէջ երաժիշտը այդ աղաւաղուածը, այդքանով աղաւաղուած երաժիշտ կլինի ինքը: Այդպէս էլ՝ Մարդու պարագայում. որքան աղաւաղուի Մարդ-բնօրինակը (որ ի սկզբանէ համարւում է արարուած որպէս կատարեալ Մարդ), ապա այդքանով չարիք կհամարուի, այդքանով հեռու կլինի մարդկայնութիւնից, եւ որքանով այդ աղաւաղուածը կրի մարդը, այդքանով աղաւաղուած կլինի որպէս Մարդ:

20. Այսպիսով, մարդկանց «տեսակները» կամ որեւէ էակի առնչութիւնը մարդկայնութեանը որոշելը կամ քննելը նման է երաժշտութեան օրինակին. ինչպէս որոշես կամ քննես երաժիշտների կամ երաժշտասէրների «տեսակները» կամ որեւէ էակի առնչութիւնը երաժշտութեանը: Որքանով է երաժիշտ կամ ինչ առնչութիւն ունի երաժշտութեանը, որքանով է Մարդ կամ ինչ առնչութիւն ունի մարդկութեանը:



- - - - - - - - - - - - - - - - -

1 Որտեղ, ի դէպ, կա նաեւ թաղուելն ու յարութիւն առնելը:
1 Նոյնիսկ այնտեղ, որտեղ միայն խորհրդանիշեր են համարւում միաւորներն Աշխարհի: