Հարցազրույց գեղանկարիչ Հակոբ Հակոբյանի հետ:

- Բարև, վարպետ ջան, ո՞նց եք:

- Գիտես. իմ աշխատանքով զբաղվում եմ, այսինքն` նկարչությամբ և կարողանում եմ ապրիլ: Ավելի բարձր նպատակ չեմ ունեցել, քան նկարչությամբ կյանքս շահիլ ու դա ստացվել է: Բայց երկրիս ժողովրդին մեծ մասը գործազուրկ է, իսկ գործազուրկ մարդը ազատ մարդ չէ, որ ազատ պետություն ստեղծե: Ու այդ մարդիկը հույս չունեն, աշխատանք չեն կարողանում ճարիլ, թողնում գնում են երկրեն, և երկիրն սկսում է թուլանալ, տկարանալ: Երևի հիմա 2 միլիոն կան, թե չկան: Իսկ եթե փոքր ես, քեզ խփում են. Փոքրը միշտ ենթակա է հարվածներ ընդունելու: Ընդհանրապես, մեծերը փոքրերուն չեն սիրում: Սխա՞լ եմ ասում: Չեմ գիտեր:

- Բայց մեծերն էլ են, չէ՞, փոքր եղել, նոր են մեծացել:

- Մեծերն էլ կարող են փոքրանալ, փոքրերն էլ` մեծանալ /ծիծաղում է – Վ.Ս./: Բայց ես քեզի մի բան ասեմ. Երբ հանցագործ կա և չի պատժվելու, մարդիկ վտանգված են զգում իրենց: Եվ հույս չունեն, որ եթե իրենց հետ մի վատ բան պատահի, պիտի պաշտպանվին: Այդպես եմ ասում: Սխա՞լ եմ ասում երևի:

- Դրա համար էլ երևի Դուք մարդկանցից հույսներդ կտրեցիք և անցաք կտրող, ծակող, ճկող գործիքներին: Այո՞:

- Ես սիրում եմ իմ ժողովուրդս, իմ երգս, իմ լեզուս: Չեմ ուզում տկար տեսնել իմ մարդիկը:

- Վարպետ ջան, մենք մինչև 20-րդ դարը գեղանկարչական մեծ ժառանգություն համարյա չունենք: Այնինչ, ունենք, օրինակ, հարուստ գրականություն: Ինչո՞ւ:

- Հայերուն մի մասը Օսմանյան կայսրության մեջ է ապրել, մյուսը` Ցարական Ռուսաստանի մեջ: Եվ հակառակ դրան` 19-րդ դարում մենք մի շատ մեծ նկարիչ ունեցանք` Այվազովսկին, որ հայ է, վերջիվերջո:

- Բացի Այվազովսկուց կարո՞ղ եք էլի անուն տալ:

- Ես նկարիչներու անուն չտամ, բայց չորս մեծ մարդու անուն տամ, որոնք բացառիկ մարդիկներ են` Սարյան, Կոմիտաս, Թամանյան և Քոչար, Մինաս էլ կասեմ, որոնք 20-րդ դարի սկզբին եկան և համաշխարհային անուններ կրնան ըլլալ այդ բնագավառներուն մեջ և կրնային ներկայանալ որպես մեր ժողովրդի հոգևոր ղեկավարությունը: Մարդը հոգի ունի. դրա ապացույցն իր ստեղծած արվեստն է: Եվ մարդու հոգին տեսանելի դարձնողն արվեստագետն է: Կոմիտասը մեր երգի Աստվածն է. Պատարագի պես գեղեցիկ երաժշտություն չկա: Մարտիրոս Սարյանը` մեծագույն նկարիչ, որ Ռոսլինի գործի շարունակողն է: Թամանյանը, որ Հռիփսիմեին շարունակեց: Ինքը եկեղեցի չկառուցեց, բայց կառուցեց կառավարության տունը և ցույց տվեց, որ հայկական ճարտարապետությունը չի վերջացել միջնադարով:

- Վարպետ, Դուք, եթե չեմ սխալվում, երկու տարի ապրել եք Փարիզում` արվեստների այդ մեծ քաղաքում: Ի՞նչ կփոխվեր Ձեր արվեստի մեջ, եթե Դուք շարունակեիք ապրել այնտեղ:

- Ես քեզի ասեմ. Ես հայերեն կիսատ-պռատ կրթություն ունեմ: Չեմ ավարտել նույնիսկ տասնամյա դպրոցը:

- Բայց Մելքոնյան վարժարանը լուրջ կրթօջախ է:

- Ես այն կիսատ թողուցի ու դուրս եկա: Չեմ տիրապետել որևէ օտար լեզվի: Լավ չգիտեմ` ոչ անգլերեն, ոչ ֆրանսերեն: Իմացա, որ հայրենիք ունիմ: Եվ բնական է, որ ուզեցի ազատվիլ օտարությունե: Իսկ մարդիկ ինձ ասում էին` չէի՞ր իմանում ուր ես գալիս: Ես էլ ասում եմ, որ եթե երկու Հայաստան լիներ` սոցիալիստական և կապիտալիստական, այդ ժամանակ կմտածեի` որ մեկն ընտրել: Բայց երկու Հայաստան չկար: Կար մեկ Սովետական Հայաստան: Եկա: Ես չեմ մտածել, թե եթե ուրիշ տեղ ըլլայի` ի՞նչ պիտի ըլլար: Սկզբում եկա Լենինական, ու հետո 50 տարի է այստեղ ապրում եմ: Չեմ մտածում Սարյան լինեմ, ավելի մեծ նկարիչ: Ուղղակի նկարիչ եմ` իմ չափով, և ուրախ եմ, որ նկարչությամբ կարողանում եմ ապրիլ:

- Բայց Հայաստանը փոքր դիապազոնի, սահմանափակ ռակուրսների տարածություն չէ՞:

- Չէ: Հող կա: Երկինք կա: Ամպ կա: Միշտ նկարելու մի բան կա: Ես տանս մեջ էլ եմ նկարում, եթե դուրս գամ, դրսում էլ մի բան ունիմ նկարելու: 90 տարեկան եմ արդեն ու նկարում եմ: Կյանքիս կեսն ապրել եմ նկարելով. Այդպես ուզեցել եմ` ոչ մեկի չեմ ենթարկվել, արել եմ սրտիս ուզածը:

- Այսօր մշակութաբաններին հետաքրքրող մի հարց` օրինակ, ինչո՞ւ մեր գեղանկարչությունը համարյա չի անդրադարձել մերկ կնոջը: Մենք ավելի շատ լանդշաֆտների գեղանկարներ ենք սիրում, խորապատկերներ, որտեղ կինը բնություն է, ծնող է: Ինչո՞ւ են հայ գեղանկարիչները վախեցել մերկ կնոջից:

- Նկարիչները, որոնք սովորում են դպրոցներում, գիտեն, որ մերկ կինը մոդել է: Իբրև նկարիչ` լավ ծանոթ են մերկ կնոջ մարմնին: Եթե նկարիչը չի ուզում շարունակել մերկ կին նկարել, ուրեմն չի ուզում հին մոդելը նկարել: Դպրոցում 3-4 տարի արդեն նկարել է: Իսկ ընդհանրապես, կնոջ մարմինն ամենագրավիչ բանն է տղամարդու համար: Դրանից ավելին չկա: Սա փաստ է: Մարդու բնությունն այնպես է ստեղծված, որ տղամարդը կին պետք է սիրե, կնոջ մարմինը պիտի սիրե: Կինն էլ տղամարդուն պիտի սիրե: Այնպես որ, հայերուն մեջ չի եղել տրադիցիա, որ բաց կին նկարեն: Հետո չմոռանաս, որ հայերը ժամանակակից նկարչությամբ սկսել են զբաղվել 19-րդ դարի կեսերից: Մեր առաջին մեծ նկարիչը ծովն է նկարել: Սարյանն էլ մերկ կին չի նկարել: Գիտե՞ս, չի ընդունվել հայերուն մեջ կնոջը ցուցադրել: Չի կարելի է ասել, թե հայ տղամարդը հետաքրքրված չէ մերկ կնոջով, ամեն մի նորմալ տղամարդ դրանով հետաքրքրված է և ուզում է մերկ կին ունենա, կամ` տեսնել, շոշափել, ապրիլ հետը: Բայց հայ արվեստագետների կուլտուրայի մեջ դա չի մտել: Այդ իմաստով մենք իտալացիների ռենեսանսը չենք ապրել: Մեր նկարչությունը մինիատյուրան է, որտեղ կին նկարելու առիթ չկա:

- Իսկ Ձեր մանեկենները արդյո՞ք հենց այս թեմայի համատեքստում չեն: Հենց կնոջ մարմինը չշահարկելով` նրա կերպարը, սիլուետը բերել:

- Շատ գեղեցիկ ձև ունի մանեկենը` մաքուր կնոջ մարմինի ձևը առնելով: Ես շատ եմ սիրում: Նկարիչը սիրում է նյութը իրեն ենթարկել: Մանեկենը ենթարկվում է քեզի: Ուզածդ տեղ դիր` նկարե: Բայց եթե կին ես նկարում, նա հոգնելու է, չէ՞: Նա չի ուզելու երկար մնա: Նկարիչն ավելի հանգիստ է, երբ մանեկեն է նկարում:

- Աշխարհում ստեղծված մանեկենային մշակույթից ումի՞ց եք ազդվել կամ ո՞ւմ եք հավանում:

- Մանեկեն նկարել են շատ նկարիչներ, բայց մերկ են նկարել: Ես երբ ուսանող էի, սովորում էի Եգիպտոսում` Կահիրեում, մանեկենները մեր մոդելներն էին: Բայ դու կենտրոնացած ես մոդելին վրա, ոչ կնոջ վրա: Օրինակ, Մարին կինս է: Ես կրնամ կնոջս մերկ նկարել: Բայց պիտի չուզեի ցուցադրել անոր մի տեսակ: Բայց ուրիշ մոդել էլ չեմ կրնալ բերիլ, որովհետև ինձի չի հետաքրքրիլ: Բայց կա նաև խեղճուկրակ, մի տեսակ հիվանդ կնոջ կերպար: Ես դրա մեջ տեսնում եմ ոչ թե կնոջ մարմին, այլ թշվառության սիմվոլ: Եվ նկարել են անոր շատ: Հայաստանում երբևէ չեմ մտածել կին-մոդել ընկերուհի ունենալու մասին, որովհետև կինս կա:

- Վարպետ ջան, իսկ Դուք 80 տարեկանում ինչո՞ւ քանդակ սկսեցիք: Հատուկ պատճառ կա՞ր:

- Չեմ գիտեր, չեմ գիտեր: Բայց շատ ուրախ եմ, որ սկսեցի: Ես ընկա գործիքներով և բացահայտեցի մեկ էլ, որ կրնամ մետաղյա գործիքներով մարդկային մարմիններ սարքել, ապրող էակներ ստեղծել: Շատ ուրախ եմ, որ ատիկա գտա: Քանդակագործ ընկերներս շատ ոգևորվեցան: Կըսեն` շատ հետաքրքիր գործեր են: Ես ալ ուրախ եմ, որ արդյունք եմ տեսնում: Լիքը գործիքներ գնած եմ Վերնիսաժից` երկաթե կտորներ, բաներ, անմիջապես հավաքում եմ և դուրս գալիս:

- Ես այնքան էլ լավ աչք չունեմ, բայց ամեն անգամ այդ մետաղյա մարդուկների մեջ ավելի շատ ուտող, մի տեսակ ավիրող բաց երախներ եմ տեսնում: Հնարավո՞ր է, որ Դուք մեզ մեսիջ եք փոխանցում, որ իրերը հաղթել են մարդկանց և սկսել են խժռել կարևոր գաղափարներ, էմոցիաներ:

- Գործիքը, որը բերան ունի, ուրեմն նա ունի ապրող էակի ամենակարևոր հատկանիշներեն մեկը` կըրնա կրծել, բոռալ, ճչալ: Ինքնաբերաբար է այդպես: Դրանք անկշտության խորհրդանիշներ չեն: Ապրող էակներ են ուղղակի:

-Վարպետ ջան, Բոտերոյի քանդակների Երևան ժամանելը շատերին նյարդայինացրեց. Այդ գործերն իրենց սիրել տալու ուժ չունե՞ն, թե՞ մենք դեռ այդքան հասուն չենք Բոտերո արժևորելու համար:

-Գիտես, դրանք մեծ քանդակագործի գործեր են. մեծ գին է վճարվել դրա համար, բերվել է Հայաստան: Հայ քանդակագործը կարող է ասել, թե ինքն ալ կարող է լավ գործ ստեղծիլ, ինչու իրենից չեն գնում, բայց պիտի հաշվի առնենք, որ այդ մարդը, որ մեծ գումար է տալիս այդ հանրաճանաչ քանդակներուն, իր տված փողը դառնում է կապիտալ, երբ ուզի՝ կվաճառի: Բայց եթե ինձ ասի մի քանդակ արա և տասնապատիկ էժան գնով, ես անուն չունեմ Եվրոպայի մեջ, իմ գործը որպես դրամ ինքը չի կարող պահիլ: Բոտերո է, բերել են, լավ է: Որպես դրամ կպահվի:

- Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Երևանի սրտում դրված այդ գործերի գեղարվեստական արժեքը, քաղաքային տարածության մեջ նրանց հարմարվողականությունը:

-Դե, ժամանակակից քանդակագործ է, իր ոճն ունի,աշխարհին ծանոթ է, թող ըլլա, Հայաստանի մեջ նորություն է, մարդիկ թող տեսնեն և մտածեն, թե կողքին ինչ ազգային բան մը կարող են ավելացնել:

- Վարպետ,ազգայինը հնարավո՞ր է սինքրոնացնել մոդեռնի հետ, դա անհնարին մի բան չէ՞: Ընդհանրապես, ըստ Ձեզ, ի՞նչ է ազգային մշակույթը:

- Մի օրինակ տամ ձեզի. կա աշխարհում հայտնի մեքսիկական կոչված նկարչություն. երեք մեքսիկացի նկարիչ Եվրոպա եկան, սովորեցին, տիրապետեցին տեխնիկային, հասկացան ինչ է կատարվում, հետո գնացին Մեքսիկա ու իրենց որմնանկարներն արեցին՝ իրենց ձախ գաղափարաբանությամբ, հիմնականում իրենց պատմութենեն և սոցիալական կյանքից վերցրած թեմաներ բերեցին: Աշխարհն այսօր ծանոթ է այդ նկարչությանը. Մեքսիկան այսօր նկարչություն ունի, այն 20-րդ դարի արվեստի մի առանձին ճյուղ է, դա մեքսիկական ազգային նկարչությունն է: Այն դպրոց դարձավ և իր ազդեցությունը ունեցավ նաև հարավ-ամերիկյան նկարչության վրա: Իմիջիայլոց, նրանցից մեկը՝ Սիգերեոսը, նաև Հայաստան եկավ. ես տեսա իրեն և ինքն ասավ, թե դուք փարիզյան նկարչությանը շատ մի հետևեք, դուք ձեր պատմությունը նկարեցեք: Հետաքրքիր միտք է, որովհետև ֆրանսիացիներն իրենց անելիքը գիտեն և անում են, մենք նրանցից լավ իրենց անելիքը չպիտի անենք: Հայերն ուրիշ ձևով, բայց իր ըսածը վաղուց են անում. ոչ թե պատմություն կամ սոցիալականը նկարելով, այլ հենց Հայաստան նկարելով: Վարպետ Սարյանը նկարեց մի նկար, անունը՝ Հայաստան, և նա մի պեյզաժ չի, այլ ամբողջն է, ամբողջ մեր եղելությունն է այնտեղ: Սարյանի ետևեն եկավ սքանչելի նկարիչ Կալենցը, սքանչելի Մինասը: Եթե մենք այս երեք նկարիչների համար մի թանգարան բանանք, դա կլինի ամենաժամանակակից հրաշալի թանգարանը: Բայց մենք չենք մտածում այդ մասին, մենք անկարևոր բաների վրա ենք ջանքերը մսխում:

-Վարպետ ջան, հրաշալի միտք հուշեցիք. քանի որ մի մարդուց երկրորդը չկա, ուրեմն այդ մարդը եթե չկեղծի, ինքը տեղով մեկ մի առանձին ոճ է, էլի: Եվ քանի որ գենետիկան էլ աղմկարար բան է, կարող ե՞նք այսպես հասնել ազգային մշակույթ սահմանմանը:

- Նկարիչը պետք է նկարի այն, ինչը իրեն հուզում է. եթե այդտեղից է մեկնում ինքը, ուրեմն ասելու է մի բան, որը ֆրանսիական կամ ճապոնական չի, այլ հայկական, բայց դժբախտաբար մեր նկարիչների, ընդհանրապես, արվեստագետների մեծ մասը իմիտացիա են անում: Մենք նայում ենք այդ գործերը և նոր բան չենք էլ տեսնում: Կեղծիք է: Պետք է փնտրեն իրենց ներսից եկող որևէ մղում: Դա հենց կարող է լավ հայկական նկարչություն ըլլա: Ուրիշ ձևի չեմ պատկերացնում, թե ինչ է ազգայինը, հայկականը:

- Կարծրատիպ կա, որ հայկական նկարչությունը տաք նկարչություն է, գերիշխողը տաք գույներն են, բայց, Դուք ջարդեցիք այդ կարծրատիպը. դուք սառը գույների հետ եք, մի տեսակ համատարած օխրայի տիրապետության տակ, ինչո՞ւ:

- Ես չեմ օժտված գունային մեծ դիապազոնով, ինչպես, օրինակ, Սարյանը, Մինասը, Կալենցը: Իմը շատ սահմանափակ դիապազոն է` սպիտակ, մոխրագույն, օխրա… այդպես: Եթե փորձեմ կարմիր- կապույտ` չի ստացվի, կեղծ բան կըլլա: Բայց երբ ես նկարում եմ սևով, սպիտակով, օխրայով, մարդիկ սա ընդունում են: Սա իմ նկարչությունն է:

-Մեր պատմությունը մատնում է, որ հայերս բնավ էլ առաջադիմության հակված ժողովուրդ չենք: Ցանկացած նոր գաղափար անցնում է մեծ ճակատամարտերի միջով: Հիմա էլ, առաջադեմ բոլոր գաղափարները պարտվում են Հայաստանում:Ի՞նչ անենք:

- Գիտեք, մենք մեծ մտավորական չենք տվել աշխարհին: Չես կարող ասել, որ հայը տվել է մի մարդ, որի մտածողությունն ու գաղափարն ընդունելի է եղել մեծ աշխարհի կողմից: Բայց մենք ունեցել ենք մի քանի մշակույթի մեծ մարդիկ, որոնց աշխարհի ամենամեծերի կողքին կարող ենք դնել: Կոմիտասի «Եռաձայն պատարագը» ուզածդ սիմֆոնիայի կողքին կարող ես դնել: Ցավոք, մենք դեռ գաղափարների և մտածողության ժողովուրդ չենք: Մենք մետաֆիզիկ դաշտի ժողովուրդ չենք, այլ, ուղղակի ապրող ժողովուրդ ենք, ռեալ կյանքով ապրող, ոչ շատ մեծ ֆանտազիայով: Մեր մտածողությունն այդ սահմանների մեջ է: Բայց նաև յուրացնող ժողովուրդ ենք: Օրինակ, աբստրակտ նկարչությունը մենք չենք ստեղծած, բայց մեր Արշիլ Գորկին կարողացավ այն ամենալավը յուրացնել: Այսինքն` մենք կրնանք նոր գաղափարներ ընդունիլ, բայց ինքներս մեր ներսում չենք վստահում մեր այդ կարողությանը:

- Վարպետ, Դուք գործած մեղքեր ունե՞ք:

- Մարդու ուրախությունն ու դժբախտությունը գալիս է մարդուց: Մարդիկ են իրար ուրախացնում կամ դժբախտացնում: Մարդը կծնվե բնական մղումից. բնական մղումները չպիտի վերածենք հաճույքներու, այդպես դրանք մեղք են դառնում: Սուտ խոսիլը ամենամեծ մեղքերից է.Երբ 5 տարեկան էի, մի օր հայրս կանչեց ու ըսավ ինձ. «Տղաս սուտ մի խոսիլ, ամոթ է»: Չասաց` Աստված կպատժե, ասաց՝ամոթ է: Ամոթ բառ Ավետարանում գոյություն չունի: Ես շատ երկար ժամանակ ծխել եմ, դա մեղք է, գիտե՞ք:

-Ես գիտեմ,որ դուք մի 5-6-տարի թողել եք նկարչությունը և զբաղվել քաղաքականությամբ, դա հիմա մեղք չե՞ք համարում:

-Իմ կյանքիս սխալն է եղել ատիկա. այդ ժամանակ ես ընկել եմ ազդեցություներու տակ և մի գիծ անգամ չեմ քաշել: Եթե Աստված քեզ օժտել է մի կարողությամբ, դրան քացի տալն, այո՛, մեղք է:

- Երևի, որ մարդ իր գործով չի զբաղվում, ուրեմն մի տեղ մի շատ վատ բան է անում. դուք կարծես կոմունիզմի քարոզ էիք, չէ՞ անում

-Այո, զբաղված էի այդ ողորմելի գործով: Բավականին հիմար վիճակի մեջ էի: Ու շատ դժվար էլ վերադարձա, շատ տառապեցի: Նկարն ինչի հետ էի փոխել, հիմար քաղաքականության:

-Քաղաքականությունը երևի մշակույթի մի փոքրիկ դրվագն է, բայց քաղաքականությունն իրեն ավելի մի բարձր տեղ է դրել և բացարձակ չի էլ սնվում մշակութային արտադրանքով: Ինչու, կարող է մշակութային գործիչներն են մեղավո՞ր:

- Իմ դատողությունը սա է. Քաղաքականությունը հարաբերություն է մարդկանց և երկրներու միջև: Քաղաքականությունը սովորական մարդկանց գործը չէ: Ես սիրում եմ մեր լեզուն: Ես հայ մարդու մակարդակը դատում եմ իր խոսացած հայերենով: Ով ճիշտ և գեղեցիկ հայերենով է խոսում, նա ինձ համար բարձր մարդ է: Բայց նայեք մեր քաղաքական գործիչներու լեզվին և ամեն բան կհասկանաք: Այդ լեզուն սուտ է խոսում, ազնիվ չի, ուրեմն գործերն էլ ազնիվ չեն: Ժանսեմը մի օր ինձ մի դաս տվավ, երբ ես կոմունիզմի քարոզով իր գլուխն էլ տարա: Ասաց.Հակոբ, դուն կհավատաս, որ կրնան բոլոր մարդիկ ըլլան գեղեցիկ, բոլորը լինեն առողջ կամ ուժեղ: Նա այդ օրվանից ինձ քանդեց: Շատ քարոզով գլուխ լցնելու պետքը չկա:

- Վարպետ, Ձեզ երբ վատ գործ են ներկայանում, այդ նկարչին անկեղծորեն ասո՞ւմ եք, որ գործը վատն է:

-Ես որևէ մեկ նկարչի խորհուրդ չեմ տալիս, երիտասարդներու գործերին էլ չեմ խառնվում: Ես բոլորին ալ ասում եմ՝ նկարեք, մի վախեցեք վատ նկարելուց: Եթե ժամանակի ընթացքում գործդ լավացավ՝ լավ, եթե ոչ՝ ուրեմն ոչ-ոք չի կրնալ քեզի օգնիլ:

-Իսկ Դուք ի՞նչ տագնապներ ունեք հիմա, ի՞նչն է Ձեզ վախեցնում:

- Քանի երիտասարդ էի` մահից կվախնայի, բայց հիմա ի՞նչ մնաց ինձի. օրեր, ժամեր մնաց ապրելու:

-Վարպետ ջան, Դուք մեզ եք նկարում և ավելի լավ կիմանաք, թե ի՞նչ է կատարվում մեզ հետ, մեր հայրենիքի հետ, մենք, կարծես, լավ չենք, չէ՞:

- Հայերը հարյուրավոր տարիներ պետականություն չունեցան. պատմությունով հետաքրքրված եմ և գիտեմ, որ հայերը ոչ մի ճիգ չեն արել վերականգնելու իրենց անկախ պետականությունը: Այն, որ ասում են Իսրալել Օրի, բան, նրանք ալ չեն փորձել պետականություն վերականգնիլ. նրանք փորձել են տերը փոխել՝ թուրքը երթա, ռուսը գա: Հիմա ասում են` դարերով երազել ենք անկախ պետականություն՝ սուտ է: Եթե մենք սրա երազողն էինք և ունեցանք, հայերի առաջին գործը չպիտի ըլլար թողնիլ-փախնիլ երկրից. թե մի քաջ գործ ըրեցինք, այն եղավ, որ 2 մլն ձգեց, գնաց երկրեն: Ինչո՞ւ պիտի երթային, հակառակը՝պետք է գային, չէ՞: Ուրեմն չէին երազում, չէին ուզում անկախություն: Այդպես են մշակել հայը. մենակ իր հարցերը լուծի, ուրիշներու հետ գործ չունենա. ահավասիկ, սա է այսօր մեր վիճակը: Գործազուրկի քվեն հեշտ է 5 հազար դրամով առնելը. եթե գործ ունեցող է, կասի` գնա’, դուն ո՞վ ես: 88 թվին ով հրապարակում ճառ էր խոսում, արի’, ըսին՝ նախագահ ես: Իսկ նախագահը ուրիշ բան է, ճառ ասելը՝ ուրիշ: Ահավասիկ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, որը հրաշալի էր խոսում, և ես ալ շատ բարձր եմ գնահատում նրա հայերենը, բայց նա և իր ընկերները պատրա՞ստ էին արդյոք երկիր ղեկավարելու համար:

-Բայց նրանք մարդիկ չէին ուղղակի փողոցից. մեր մտավոր ընտրախավը չէ՞ր:

- Ես Լևոնը շատ եմ հարգում իբրև մտավորական, բայց դուրս եկավ, որ Լևոնը շատ մեծ սխալներ է արել, նոր եմ անդրադառնում: Ես հիմա եմ ասում. ինչո՞ւ դուն՝ Լևոն, երկրորդ անգամ ներկայացար իբրև նախագահ, երբ մարդիկ քեզ չէին ընտրել. ինչո՞ւ դուն այն ժամանակ պատվավոր չհեռացար: Ինչո՞ւ, դուն չգիտեի՞ր, որ մարդիկ քեզ չընտրեցին, որովհետև էլ չէին սիրում քեզ: Նա իր երկրորդ ընտրություններին խարդախել է. Ինքը այդպես չաներ` իրեն չէին վռնդի: Լևոնը տարիներով տնային կալանքի մեջ մնաց հենց այդ պատճառով: Բայց նա կրնար երթալ շատ պատվավոր, և բոլորը կհիշեին, որ այդ մարդը պատվավոր եկավ, պատվավոր էլ գնաց: Այդ խարդախությամբ նա իրեն վարկաբեկեց:


-Հիմա է՞լ չպիտի գար:

- Հիմա ալ չպիտի գար: Նա ամենակարևոր պրոբլեմները չի կարող լուծել. կրնա՞ գործազուրկներուն աշխատանք տալ` չի կրնա. երկիրը թողնողներու հարցը կրնա՞ լուծիլ, ո’չ. չի կրնար Ղարաբաղի հարց լուծել, իր խոսքերում այդպիսի մի հույս չկա: Ինքը լուծումներ չունի, իրեն դրա համար էլ քշեցին: Երբ Լևոնը ելույթ է ունենում, բոլորը լռում և լսում են: Ունի այդ ուժը: Բայց ինքը պետական գործիչ չէ, ինքը ավելի շատ ուսուցիչ է, նա սովորեցնող է: Սովետական պետության մեջ իշխանություն կար. Հայաստանը ուներ պետություն, ուներ իշխանություն և, վերջիվերջո, այդ մարդիկը պատահական մարդիկ չէին: Սովետական ժամանակները հո պաշտոնները սովորական մարդոց չէ՞ին տալիս, որոշակի մակարդակի մարդկանց էին տալիս: Լևոնը, երբ եկավ իշխանության գլուխ, պետք է իմանար, որ պետք չէր կտրել, պետք է շարունակություն պահեր: Հիմա նորից եկավ, ասում է` կներեք, որ Քոչարյանը բերեցի: Եվ մտածում ես, ուրիշ բան չկա՞ր, Լևոն, քո շուրջդ ընկերներ չկայի՞ն, ինչո՞ւ նրանց չբերեցիր. ուրեմն դուն փոքրոգի մարդ ես:

-Վարպետ, մենք հայերով միշտ ամբողջ մեղքը մեկի վրա բարդելով ենք ցանկացել դուրս պրծնել բոլոր պարտությունների տակից. Մեր առաջնորդները օրվա մի կեսը հերոս են, մյուս կեսը՝սրիկա, մարդասպան: Այդպես նաև Վանո Սիրադեղյանի հետվարվեցինք: Ինչո՞ւ:

-Հայերը վարժված են, որ հանցանքը մի հոգու վրա դնեն, փոխանակ մտածեն ռեժիմ, վիճակ փոխելու մասին: Միշտ մեկին ցույց կուտան, թե կախեցեք սրան, սա է մեղավորը: Այդ է մեր հոգեբանությունը: Այդպես վարվեցան և Վանոյի հետ: Վանոն գրող էր, գրպանը ծակ մի հատ տղա, գրողն ի՞նչ հարստություն պիտի ունենա, բացի իր գրեն: Հանկարծ իրեն ըսին որ, երկրի անվտանգությունը քու ձեռքդ է.Վանոն էլ գրող տղա էր. Լևոնն ալ սիրում ու տեղ էր տալիս նրան, որովհետև նա մաչո էր: Ինքն այդպիսին չէր, Լևոնն ավելի զուսպ էր: Մի բան կա. գրողը չի կարող սրիկա կամ մարդասպան ըլլալ, ես չեմ հավատում այդ առասպելներուն: Ես Վանոյի դեմ որևէ բան չեմ ունեցած, ընդհակառակը՝ դուն ինձի ասիր Վանոն ետ բերենք, ես ալ ասի՝ թող գա. ես համաձայնեցա իմ ստորագրությունս ալ տալ այդ գործին: Վանոն զգաց, որ վտանգված է, հասկացավ, որ գլուխը պիտի ուտեն, փախավ-գնաց: Հրանտն ալ իրեն սիրում է` որպես գրող և տղա, շատ է սիրում Հրանտն իրեն: Նա, անշուշտ, Հրանտեն մեծ գրող չի, բայց կարդացվող է ինքը, ես կարդացել եմ նրա բոլոր գործերը: Մի քիչ լոթի, բայց շատ պայծառ տղա է. հայրենիքն էլ իրենն է, պիտի գա, ապրի:

-Վարպետ ջան, կարո՞ղ է շատ քաղաքականացրինք մեր զրույցը, կուզե՞ք վերադառնանք մշակույթի խնդիրներին:

- Չէ, մենք վիճակն ենք գնահատում. այդ բոլոր մարդիկները մեր մարդիկներն են. ես ցավում եմ, որ Լևոնը գա այսօր, ես չեմ ընտրե իրեն. ինքը վերջացել է, ինքը ատկից ավելի չէր կարող անել: Տեսեք, նորից ոտքի ելավ, նորից ահագին մարդկանց ոգևորեց, որովհետև ուժ ունի խոսելու, բայց հիմք չկա. մարդիկ երկիրը թողնում, գնում են: Իսկ նրա տեղը եկածներն էլ ավելի լավ բան չարին, ավելի վատը արին: Հայերը շնորհքով մարդիկ են. անխելք հայ չկա, ամեն հայու տակից մի բան դուրս կուգա: Բայց քանդում են հայու երկիրը նրանք, ովքեր չգիտեն ինչ բան է հայրենիքը. որ իմանան, անպայման կսիրեն: Ահա. ապացույց՝ Սևանի ջուրը, որ կեղտոտեցին, ավելի մեծ ապացույց չկա: Ամեն խուժան հանքի տեր է, երկիրը կշահագործի. սրանք հայրենիքը ծախում, ապրում են, հայրենիքը ծախում, քեֆ են անում:

-Մի տեղ ասել էիք, թե հայրենիք վերադառնալուց հետո ձեզ հետ չի կարող էլ վատբան պատահել: Հիմա պատահե՞ց, թե՞ չէ:

- Գիտես, ինձ համար իդեալ էր Հայաստանը. ասում էի` մեռնելուց առաջ գոնե 5 րոպե ազատ հայրենիք տեսնիմ նոր մեռնիմ, որովհետև հույս չկար, որ տեսնելու եմ, երբ առաջին օրը եկա…

-Սկզբում Գյումրի գնացիք չէ՞:

- Այո, երբ իրերը բեռնատարի վրա դրին, սիրտս տեղից թռչում էր: Եվ վարորդը՝ երիտասարդ մի տղա, փոխանակ ասեր` «Բարի եկել եք հայրիկ, ինչպե՞ս եք», ասաց`«Ինչո՞ւ եկար»` առանց երեսիս նայելու: Ես ալ հանցավորի պես արդարացա, թե հայրենիքս եմ եկել: Նրա երկրորդ հարցը՝ «Ի՞նչ հայրենիք»… Ես հասկացա, որ շատ փորձություններ պիտի հաղթահարիմ: Ինձի համար մի մեծ փորձություն ալ, օրինակ, ցեղասպանության լոբբիով զբաղվածներն են: Չասեմ թե դրանք սրիկաներ են, բայց փուչ մարդիկ են, փուչ: Եթե երկիր մը ատոմային ռումբեր կնետի ու քաղաքներ կկործանի՝ Հիրոսիման, Նագասակին, հիմա նրա կարծիքը քեզի պե՞տք է, թե կընդունի կամ չի ընդուներ քո Ցեղասպանությունդ: Պարապ բաներու վրա կաշխատեն:

Վարպետ ջան, նոր որ դարձյալ ձեր բակը մտա, տեսա այն երկու հրաշք գործերը, որ դրել եք այնտեղ՝ կտրված ծառը փակել եք աքաղաղի փետուրներով և «Ընտանիք»շարքից մի գործ էլ կողքին դրել: Եվ բակի աուրան փոխվել է. տարածքը մի տեսակ մշակույթի իշխանությանն է անցել. ինչո՞ւ չենք կարողանում երկրում էլ ստեղծել այդ մշակութային աուրան: Կոպիտ չի՞ մեր կյանքը:

- Գիտես ինչ, եթե դու ընդունում ես մի գործ, դրա կողքից երբ անցնում ես, դա քու վրադ ազդում է. լավ է ազդում, թե վատ, չեմ գիտեր, բայց ազդում է: Վատը լինի, կարող ես և հիվանդանալ. հիմա, երբ այդ գործերը քեզ ուրախացրին, ես ալ ուրախացա: Երբ դրանք չլինեն, դու, մարդիկ պիտի գան, թե ուր է այդ գործը: Երբ կկարծես լավն է, կփնտրես: Կյանքը կոպտանում է, երբ չես փնտրում. սա էլ չգտնելուդ պատճառը:

- Ձեր հանդիպած ամենատպավորիչ մարդը:

-Ես պաշտում էի հորս, հորս շատ էի սիրում, բայց յոթ տարեկանից հայրս գնաց և էլ չվերադարձավ:Փարիզ գնաց, մեռավ: Պաշտում էի իրեն: Մեկ էլ տատիս էի շատ սիրում, նա գեղեցիկ կին էր շատ: Երբ ես հինգ տարեկան էի, նա ինձ մի բան պատմեց, որ ես երբեք չեմ մոռանում: Ըսավ` Ժամանակին եղել է մի իշխան, շատ քաջ, որ հաղթել է բոլորին, անունը՝ Ռուբեն: Հետո մյուսները նախանձել են սրան և որոշել են իրեն սպանել. ահա քեզ տիպիկ հայոց պատմություն: Տարիներ հետո հասկացա, որ տատիկս պատմում էր Ռուբինյան քագավորության պատմությունը, այդքան տարի պահել էր իր գլխուն մեջ և պատմում էր:

-Վարպետ, ասացիք, որ շտապում եք կիսատ գործերն ավարտել, որովհետև կարծում եք, թե Ձեզ Ձեր խոսքով ասած՝ օրեր, ժամեր են մնացել, բայց ավելի լավ չի՞ լինի այդ ժամանակը նվիրեք մարդկանց: Մարդկային շփումը, մարդն առհասարակ ավելիկարևոր չի՞:

- Եթե մի օր չաշխատիմ, ինձ վատ եմ զգում, հանցավոր եմ զգում: Բայց ես սիրում եմ շփումները, շատ եմ սիրում ընկեր ունենալ, և ունիմ մի քանի ընկեր, որոնց սիրում եմ: Մի բան պատմեմ քեզի՝ ես նոր մարդուն երբ կծանոթանամ, շատ կհավատամ անոր՝ մինչև սա ինձ չխաբի, չխարդախի: Ես սկզբից չեմ կասկածում մարդուն, շանս կուտամ անոր, որովհետև եթե սկիզբը կասկածես, ամեն ինչ կվերջանա: Բայց դե գլուխ գովալու բան չիկա. ինձ շատ են խաբած: Ես մի անգամ նույնիսկ հոգեբանի մոտ գնացի և հարցուցի, թե որքան ժամանակ է պետք, որ իմացվի ով է դիմացդ, և նա ըսավ` 6-7 վայրկյան քեզ պետք կլլա, որ դուն կամ դրական կամ բացասական զգացում ունենաս անծանոթ մարդու հանդեպ: Բայց դե զգացումը պիտի դեռևս շատ մշակվի, որ կյանք դառնա:

- Վարպետ, մի հարց էլ տամ, թե՞ հոգնեցրի:

-Մտքիդ թե կա, պիտի տաս:

-Ձեր ամբողջ ժառանգությունը կթողնեք ձեր ընտանիքի՞ն, թե՞ նվիրատվություններ կլինեն նաև թանգարաններին, առանձին անձանց:

- Ես ահագին գործեր նվիրած եմ տարբեր ժամանակներում. հաշիվը չեմ պահում, բայց կինս կրնա ասել: Մնացածը թող ժառանգություն մնա իմ ընտանիքիս, ինձնից հետո նրանք թող իմ գործերը վաճառեն, ապրեն: Այսինքն ծախեն-ուտեն: Ես մեռնելուց հետո ալ կուզեմ իրենց պաշտպանիմ…

http://www.1in.am/arm/armenia_interview_112845.html