«Հայկի շրջան» - «Հայկյան տոմարագիտություն»

Հատված Ս. ԱՍՄԱՐՅԱՆԻ
«ԱՐԱՄ ԱՇԽԱՀԱԿԱԼ» հոդվածից


19-րդ դարում Խորենացու և նրա Հայոց պատմության վրա խաչակրած արշավանք սկսվեց Միջագետքի, Արևելքի և Հունաստանի պատմությանը գիտակ պատմաբանների և հնագետների կողմից: Դրանց թվում քիչ չէին նաև հայ պատմաբաններն ու հայագետները: Առաջիններից մեկը, որ հանդես եկավ Խորենացու պաշտպանությամբ, Մխիթարյասն միաբանության պատմաբան Ղևոնդ Ալիշանն էր (1820-1901): Նրա գրչին է պատկանում նաև «Հայկյան տոմարագիտության» հաշվարկը, ըստ որի «Հայկի շրջանի» մեկնարկը նշանավորվել է՝
♣ Ք. ա. 2492 թվականից՝ Հայկի կողմից Բելի-Նեբրովթի դեմ Հայկի տարած հաղթանակով: Հաղթական տարվա սկիզբն էր Նավասարդի 1-ը (օգոստոսի 11):
♣Եկեղեցին եկեղեցական օրացույցում մշտապես նշում է տարիները ըստ «Հայկի շրջանի» :

Ըստ Ալիշանի՝
-Հայկ նահապետը ծնվել էր մ.թ.ա. 2544 թ. մահ. 2444թ:
♣ Հայկի 6-րդ սերունդ՝
- Արամ Արի, մոտ՝ մ.թ.ա. 2364-2306:

Մխիթարյան միաբանության ականավոր հայագետ - պատմաբան Միքայել Չամչյանը իրականացրեց Հայաստանի հին շրջանի պատմության տարեգրության թվագրման ամբողջացման առաջին փորձը՝ պարբերակել է հայոց պատմությունը, առաջադրել է պատմության ըմբռնման նոր սկզբունքներ: «Նոր դարերում հայ պատմագրության հիմնադիր Մ. Չամչյանը նույն ձևով է հաշվում ժամանակագրությունը: Ի սկզբանէ ի Քրիստոսյ» շրջանն ընդունելով 5198 տարի (70 թվականը), նա հաշվում է հայ ժողովրդի պատմությունը հնագույն ժամանակներից։ Օրինակ,
♣ հայ ժողովրդի նախահայր Հայկ նահապետը ըստ Չամչյանի Բելի դեմ ապստամբել է 2853 թ. (5198 - 2853 = 2345 մ.թ.ա.) :
Սակայն բազմաթիվ ու միայն իրեն հայտնի մեթոդով հաշվարկելով Հայազունիներ թագավորման դարաշրջանը, Մ. Չամչյանը սահմանել է՝
♣ Հայկազունիներ մ.թ.ա. 2107 – 331՝ մինչ քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում, ընդ որում,
-Հայկի տարեթվերը համարել է մ.թ.ա. 2107-2026 թվականները, ինչը սխալ է, քանզի այն համընկնում է Տիգրան Հայկազունու սպարապետության տարիներին: Չամչյանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ մ.թ.ա 25- 22-րդ դարերում Հայք-Արատտայի կառավարման ղեկը, ավելի քան 300 տարի, անցել ոչ Հայկազուն քրմերի ձեռքը, իրողությունը, որը վավերագրվել են աքքադական աղբյուրներով:

Ինքս պաշտպանում եմ Չամչյանի ժամանակագրությունը, մեկ բացառությամբ՝ Հայկի ժամանագրություն ճիշտ է հաշվարկել Ալիշանը: Մ. Չամչյանի ժամանակագրությունը մեջ ամողջապես ընդունել են Արմենակից սկսած ժամանակագրությունը՝
♣ Արմենակ որդի (2026-1980) :
Արամայիս որդի (1980-1940):
Ամասիա որդի (1940-1908):
Գեղամ որդի (1908-1858):
Սիսակ որդի:
Հարմա որդի (1858-1827):
Արամ որդի (1827-1769):
Արա Գեղեցիկ որդի (1769-1743):
«Հայոց Հայկ կեսարը» աշխատության էջերում Հայկի և Հայկազունիների ժամանակագրությանը կազմել է Պարիս Հերունին : Վերապահումներով ընդունելով Հերունու շատ «փաստարկներ», սակայն, որպես ուսումնասիրող, իմ պատքը համարեցի մեջբերել նաև գիտնականի կատարած ժամանակագրությունները:

Ըստ Պ. Հերունու՝
- Հայկը ծնվ. (մ.թ.ա. 2544 թ. մահ. 2444 թ):
Մասնակցություն
-Բաբելոնի աշտարակաշինությունը՝ մթա 2526-2495 թթ:
-Արամանյակ ծնվեց Բաբելոնում՝ մթա 2526 թ:
Երբ աշտարակի մեծ մասը կառուցված էր, Հայկի ու տեղի զորավար Բելի միջև կոնֆլիկտ ծագեց և աշտարակի շինարարությունը դադարեց: Հայկն իր մերձավորների հետ վերադարձավ Հայաստան: Թոռան՝ Կադմոսի համար հիմնադրեց ամրոց-պալատը, այսինքն Վանի հիմնադիրը Հայկն էր, թերևս Արամանյակը:
Արամանյակ (մթա 2526-2426 թթ:) :
Հայկի թոռը Արամանյակի որդի Կադմոսը՝ ծնվ մթա 2508 թ( մթա 2509-2409 ), Վանի իշխան է դարձել 2494 թվից, երբ 15 տարեկան էր:
Այսպիսով, ըստ Հերունու՝ Հայկ (մթա 2544 թ. մահ. 2444 թ) :
Բել /Նեբրովթ - ապրել է մթա 2559-2492 թթ :
Հայկ ու Բելի պատերազմը (ճակատամարտը) տեղի է ունեցել մթա 2492 թ.: Հայկը հրամայել է ամեն տարի տոնել այդ հաղթանակի օրը և սահմանել է նոր տոմար: Հայ ժողովուրդն աստվածացրել է կեսար Հայկին: Հայ հին աստղագետները Հայկի անունով են անվանել ամենապայծառ համաստեղություններից մեկը` այժմյան Օրիոն :

Հայկյան Արամի այլ ժամանագրություններ.
♣ Արտաշես Հակոբջանյան: Արամը 23-րդ դարի իրական դեմք էր :
♣ Ըստ Ա.Մկրտչյանի՝ 2020 թվականին:
♣ Ըստ Մհեր Հակոբյանի՝ 1827 թ:
♣ Ըստ Կարեն Մուսայելյան /ԱՄՆ/, Արամը պետք է ծնված լինին մ.թ.ա. 2030 / 2029 թթ: Եվսեբիոս Կեսարացու Ժամանակագրության մեջ, որից օգտվել է Խորենացին, «հայկական վաղնջական ժամանակների հետքեր չկան», այնուամենայնիվ, Արամը պետք է ծնված լիներ մ.թ.ա. 2019-2017 թթ:
Մ. թ.ա. 16-րդ դարից դարդարեց գոյություն ունենալ Հայկյան Արամ հիմնադրած Հայքի Հայկազունիների թագավորությունը՝ կենտրոնացված և միասնական պետականությունը: Հայկական լեռնաշխարհը բաժանվեց նախ «Հինգի թագավորությանը», ապա 28, իսկ առաջին հազարամյակում թագավորությունների թիվը հասավ 48-ի, ասորական նոր վտանգի առաջ՝ միավորվելով Նաիրի ռազմա-քաղաքական դաշինքի մեջ:

Ծանոթագ. և գրակ.Մ 1.Մենք ունենք Ալիշանի Հայկազունիների դարաշրջանի անբողջական ժամանակագրությանը ներկայացնելու աղբյուրների պակաս: Դրդապատճառները ավելի քան հասկանալ են՝ հայկական պաշտոնական պատմագրությունը դեռևս տառապում է 19-20-րդրդ դարում Խորենացու երկը օտար լեզուներով թարգմանած և Խորենացուն դատափետողների (Խալաթյանց, Ն. Ադոնցի, ամերիկյան հայագիտական կենտրոններ), և հայ ու օտար ուրարտագետների ախտերով: Այսինքն, հարկ չեն համարել դրանք գրաբարից թարգմանել կամ փոխադրել աշխարհաբար: Հետաքրքիր է, որ մեր տիտղոսավոր պատմաբանները մերժում են թե՜ Խորենացու և Սեբեոսի Հայկազունիների դինաստիայի գոյությունը, թե՜ Մխիթարյան միաբանության պատմաբանների՝ Հայկազունիների դարաշրջանի համար կազմած ժամանակագրությունները, և թե՜ եկեղեցու կողմից հաստատված Աստվածաշնչյան ժամանակագրությունները, որոնք կազմված են հարգված և տիտղոսավոր անտիկ պատմիչների կողմից: Հայկա Ա և Բ շրջաններ: Ղ. Ալիշանի կողմից հաշվարկված մ. թ. ա. 2492 -ից մինչեւ մ. թ. ա. 1032 թ և 1032թ-ից մինչեւ մ. թ. 428թ. ընկած 1460 տարի տևողությամբ երկու ժամանակաշրջանները: Նորօրյա ուսումնասիրողները Հայոց թվականները հաշվում են այն հասցնելով անգամ «9000 տ. ա.»
2. Է. Լ. Դանիելյան, Հայկի հաղթանակի 4500-ամյակը: «..հիմնվել է հայոց բուն թվականի «Հայկի շրջանի» («Հայկայ շրջանի») պարբերականության վրա: Հին հայկական տոմարը նահանջ տարի չուներ, քանի որ տարին միշտ համարվում էր 365 օր, ուստի տարին և թվականը շարժական էին: Հուլյան տոմարի 1460 տարվա ընթացքում տարբերությունը լրանում է հին Հայկական տոմարի յուրաքանչյուր 1461 տարում:
3.Միքայել Չամչյան: «Պատմութիւն Հայոց ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784» եռահատոր աշխատությունը (1784-86)
4.Հայկ Նահապետ: Ժամանակակից գիտնականների մի մասը հրաժարվում է դիտարկել Հայկին որպես զուտ առասպելական անձ և հակված է ներկայացնել նրան որպես հայոց հերթական թագավոր, ով մեծ ավանդ է ունեցել հայկական արժեհամակարգի պահպանման և տարածման գործում
5.Ա. Տեր-Ղևոնդյան, նույն տեղը
6. Մ. Հակոբյան: Մոռացված մի արքայատոհմ: Հայկ Նահապետի մ.թ.ա. 2107 թ գահակալությունը անհամապատասխանությունն է: Մ.թ.ա. 2107 թ-ը համընկնում է Հայկական առաջին Համաշխարհային գերիշխանության ավարտի (մ.թ.ա. 2108) հետ, երբ որևէ կերպ նշված այդ հայտնի իրադարձությունը և Միջագետքից Հայկական բանակի վերադարձը Տիգրան Հայկազունու գլխավորությամբ Չամչյանը ընկալել է որպես Հայկ Նահապետի` Բաբելոնից վերադարձ և նրա գահակալության սկիզբ: