ՄԱԴԼԷՆ ԳԱՐԱԳԱՇԵԱՆ՝ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՅԹԻ ԱՆԽՈՆՋ ԴԵՍՊԱՆԸ ՌՈՒՄԻՆԻԱՅՈՒՄ

«Դուք այն համեստ եւ աշխատասէր զարթուցիչ գիտակցութիւնն էք Ռումանիոյ (եւ ոչ միայն) հայերու կեանքին համար։ Ձեր պրպտուն ոգիով, որ կարօտ է աշխարհի ամեն մէկ անկիւնը մեր ժողովրդի ստեղծագործական հանճարի ներկայութեան դրօշմը յայտնագործել, կարող էք հայ երիտասարդութեան ազգային ինքնաճանաչման պակասները լրացնել, որպէսզի անոնք հպարտ ըլլան, թէ ինչ են եւ միեւնոյն ատեն հասկնան՝ ինչ պարտականութիւններ ունին այս ազգին հանդէպ։ Ես ձեզի կը բաղդատեմ գանձ փնտրողի հետ, իսկ հայ հոգեկան ոսկին, որ Դուք կ’ընդգծէք, առաջին հերթին պէտք է երիտասարդ սերնդին հասնի...»։ Ռումինական հայազգի գրող Սեւակ Հայրապետեանը այսպէս է գրել թարգմանչուհի, Ռումինիայի Գրողների միության և Ազատ լրագրողների ընկերության անդամ Մադլէն Գարագաշեանին յղած բաց նամակում։ Մէկ այլ նամակագիր՝ Ռումինիայում Հայաստանի դեսպան Եղիշէ Սարգսեանը, նշել է. «Մենք բարձր ենք գնահատում Ձեր աւանդը հայկական պատմական ժառանգութիւնն ու մտաւոր արժէքները, արդի հայ իրականութիւնը ռումին հասարակութեանը ներկայացնելու գործում, որին ծառայեցնում էք Ձեր բեղմնաւոր գրիչը լրագրութեան, հրապարակախօսութեան, թարգմանչական արուեստի ոլորտներում՝ մեծապէս նպաստելով հայ եւ ռումին ժողովուրդների միջեւ աւանդական բարեկամական կապերի եւ փոխըմբռնման ամրապնդմանը»։ Իսկ հայազգի ռումինական պատմաբան եւ բանաստեղծ Անայիս Ներսէսեանի բնորոշմամբ՝ «Մադլէն Գարագաշեան երեւելի բարոյական ազնւութեան անձ մըն է, ինչպէս իր երկարատեւ եւ հրաշալի գործունէութեամբ, գրիչի ճարպկութեամբ եւ մտածողութեան ճշգրտութեամբ յայտնի լրագրող ու գրող»։ Հայ գրող Դաւիթ Մուրադեանն էլ Բուխարեստի «Արարատ» թերթին տուած հարցազրոյցում Գարագաշեանի մասին ի միջի այլոց ասել է. «Կուզէի նշել Ձեր զարմանալի նուիրումը դէպի հայ մշակոյթը։ Ես այն կարծիքին եմ, թէ մշակոյթը կրօնքի նման է։ Ապա ձեզ համար հայ մշակոյթը հաւատամք եւ միաժամանակ կրօնք է։ Շատ շննորհակալ եմ, որ՛ աւիւնով լի Ձեր ներկայութեամբ այնքան բան էք անում մեր արուեստի եև գրականութեան համար»։

Եւ այսպէս, ո՞վ է Մադլէն Գարագաշեանը...

Ողջ գիտակցական կեանքը հայրենի մշակոյթը Ռումինիայում ներկայացնելու գործին լծուած այս հայուհին ծնուել է 1934-ի դեկտեմբերի 19-ին, Ռումինիայի Կրայովա քաղաքում։ Ծնողները՝ արաբկիրցի վաճառական Մինասը եւ ակնցի Հայկանուշը, երիտասարդ հասակում ճողոպրել են Մեծ եղեռնի սարսափներից եւ հաստատուել Ռումինիայում։ Մադլենից բացի ունեցել են եւս մեկ դուստր՝ Թագուհի-Նուարդ, որը տարիներ շարունակ աշխատել է որպես ֆրանսերէնի թարգմանչուհի։ Մադլէնն աւարտել է Կրայովայի «Ելենա Կուզա» ազգային վարժարանը եւ «Կոռնետտի» երաժշտանոցի դաշնամուրի դասարանը։ Հայերէնի մեջ ինքնուս է, ռումիներէնից բացի տիրապետում է ֆրանսերէն, անգլերէն եւ իտալերէն լեզուներին։

Գործունէութիւնը սկսելով որպէս լրագրող՝ Գարագաշեանը սկզբից եւէթ ամէն կերպ ջանացել է պահպանել ու արժէքաւորել ռումին եւ հայ ժողովուրդների միջեւ առկայ բազմադարեան կապերը։ Երկար ժամանակ (1953–1971 թթ) որպէս խմբագիր աշխատել է Բուխարեստի «Նոր կեանք» հայերէն շաբաթաթերթում։ Այդ տարիներին թերթում բազմաթիւ հարցազրոյցներ է հրատարակել հայ ականաւոր անձնաւորութիւնների հետ, լինեն Ռումինիայից, Հայաստանից թե այլ երկրից։ Երկար տարիներ Գարագաշեանն աշխատակցել է «Հայրենիքի ձայն» շաբաթաթերթին՝ ռումինահայ համայնքի մասին տեղեկութիւններով։ Իսկ վերջին 36 տարիներին նա մնայուն աշխատակիցն է ռումինական ռադիոյի տարբեր յայտագրերի, որոնց ընթացքում բազմիցս անդրադարձել է հայ մշակոյթին եւ հայ անձանց գործունէութեանը, ինչպէս եւ Հայաստան կատարած այցելութիւններին (հայրենիքում նա եղել է հինգ անգամ)։ Այսպէս, վերջին տարիներին ռադիոյով անդրադարձել է Արամ Խաչատրեանի, Ուիլեամ Սարոյեանի եւ Վազգէն Ա կաթողիկոսի ծննդեան 100-ամեակին, Շառլ Ազնավուրի 85-ամեակին, 2006–2007 թթ. Ֆրանսիայում Հայաստանի տարուան, 2006-ին ռումինական ֆիլմադարանում կայացած հայկական կինոյի օրերին, «Սրբազան Հայաստան» ցուցահանդէսին Երեւանում։ 1990–2008 թթ. նա եղել է Ռումինիայի «Արարատ» ռումիներէն եւ «Նոր կեանք» հայերէն-ռումիներէն թերթերի մնայուն աշխատակիցը։ Մադլէն Գարագաշեանը տարիներ շարունակ աշխատակցել է ռումինական թերթերի եւ հանդէսների («Լուչեաֆըրուլ», «Վիացա մեդիկալը»), անշուշտ, ներկայացնելով նաեւ հայկական նիւթեր։

Գարագաշեանը պարգեւատրվել է Ռումինիայի հայոց միութեան պատուոյ մրցանակով իր լրագրական երկարատեւ գործունէութեան, Լոս Անջելեսի Ռումինահայերի «Րաֆֆի» մշակութային ընկերակցության գնահատագրով՝ «ռումինահայ մշակութային կեանքին ցուցաբերած գովելի մասնակցութեան համար» (1990), Ռումինիայի հայոց միութեան մրցանակով՝ լրագրական և թարգմանական երկարատև գործունէութեան ահմար (1998), Ռումինական ձայնասփիւռի երիտասարդական յայտագրի 25-ամեակի առթիւ տրուած պատուոգրով եւ շքանշանով (1998) ու այլ պարգեւներով։ 2005 եւ 2007 թուականներին Երեւանում մասնակցել է Օտարագիր հայ գրողներին նուիրուած միջազգային գիտաժողովներին։ 2004-ին Գարագաշեանը պատվոգրի է արժանացել նաեւ Հայաստանի մշակոյթի նախարարութեան կողմից՝ Արամ Խաչատրեանի ծննդեան 100-ամեակին նուիրուած միջոցառումներին աջակցելու եւ ակտիւ մասնակցութեան համար։

Մադլէն Գարագաշեանի՝ հայ իրականութեանը վերաբերող ինքնուրոյն եւ թարգմանական հատորները յետեւեալն են՝

1. Աւետիք Իսահակեան, Աբու Լալա Մահարի (երկլեզու, 1982, 2007)։

2. Լեւոն Բրուտեան, «Հազար օր գեստապոյական համազգեստով» (1983)։

3. Ալեքսանդր Շիրվանզադե, «Քաօս» (1986)։

(«Լեզուի զգացողութեամբ աչքի ընկնող Մադլէն Գարագաշեանի տաղանդաւոր թարգմանութիւնը ճշտութեամբ վերարտադրում է վէպի կառուցուածքը, որը հնարաւորութիւն է տալիս ընթերցողին ներթափանցելու նրա հերոսների աշխարհը», Գրական թերթ, Երեւան, 1987, թիւ 25)։ «...այն եզրակացութեան կարելի է յանգիլ, թէ Մադլէն Գարագաշեան գտած է պատշաճ, հարազատ թարգմանութեան ուղին, իր կատարած տարբերակը սահուն կերպով կը կարդացուի եւ, հետեւաբար, ռումէն ընթերցողին հետաքրքրութիւնը կրնայ արթնցնել Շիրվանզադէի գրականութեան հանդէր», Նոր կեանք, 15.11.1986)։

4. Սուրէն Քոլանջեան, «Վազգէն Ա, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս» (1998)։

5. Հայերուն հետ եւ հայերուն մասին, հատոր 1 (2002)
(«Հաւաքուած աւելի քան երկու տասնեակ թերթերը, ռադիոյի եւ հեռատեսիլի հաղորդումները, Մադլէն Գարագաշեանի յօդուածները կը ներկայացնեն վերջին կէս դարուն վրայ դրօշմ դրած անձնաւորութիւններու եւ լրատուամիջոցներու արժէքաւոր հայեացք մը», Կուրիերուլ ռոմընեսկ, 2002, թիւ 11։ «Մադլէն Գարագաշեան կը տիրապետէ կոչումով հրապարակախօսի ի ծնէ տաղանդի», Վիացա մեդիկալը, 12.04.2002։ «Այսպիսով կը գտնուինք ռումանական ընկերութեան նշանակալի մասնիկի մը, գործուն, ստեղծագործ համայնքի համար ներկայացուցչական մարդոց հետաքրքրական եւ ձգողական աչքի անցնումի մը առջեւ», Դիպլոմատ կլուբ, 2002, թիւ 4)։

6. Ռիշար Բալդուչի, «Շառլ Ազնավուր. բոհեմի մի զաւակի գաղտնիքները» (2003)
(«Հեղինակի՝ Ռիշար Բալդուչի լրագրողի թարմ, թափանցիկ ոճը Մադլէն Գարագաշեանը երեւելի կերպով ռումաներէն լեզուին փոխանցած է», Կուրիերուլ նացիոնալ, 12.02.2004)։

7. Հայերուն հետ եւ հայերուն մասին, հատոր 2, 2005։

8. Հայերուն հետ եւ հայերուն մասին, հատոր 3, 2007։

9. Յակոբ Խաչիկեան, Ժան-Իվ Սուսի, «Ամառ առանց այգաբացի» (2008)
(«Մադլէն Գարագաշեան, մեր թերթի աշխատակիցը, յաջողած է խորաթափանցութեամբ ներկայացնել այս դժուարին պատմութիւնը՝ պահպանելով գրական արժէքը, ներառեալ այն տարրերը, որոնց կառուցուածքը կը վերականգնէ տեղական գոյնը այն ժամանակներու, վայրերու եւ մտայնութիւններու բոլոր յատկանշական նրբերանգներով», Վիացա մեդիկալը, 20.02.2009)։

10. «Այստեղով Աստուածն է անցել» (հայ ժամանակակից արձակի ժոողվածու, 2009)։

Եւ վերջում՝ Մադլէն Գարագաշեանի հետ իմ զրոյցը, որ տեղի ունեցաւ Համացանցի միջոցով...

–Մադլէն, տասնամեակներ շարունակ զբաղւում էք հայ գրականութիւնն ու մշակոյթը ռումինացիներին ներկայացնելու գործով։ Ի՞նչ չափով է ներկայացուած հայ գրականութիւնը Ռումինիայում։

–Նախ եւ առաջ պէտք է ըսեմ, թէ հայ գրականութիւնը վաղուց սկսած է ծանօթ դառնալ Ռումանիոյ մէջ, դեռեւս Առաջին աշխարհամարտէն յետոյ, եթէ նկատի ունենանք, թէ 1922 թուականին Գրիգոր Աւագեանի թարգմանութեամբ լոյս տեսած է «Հայկական քնարերգութիւն» հատորը, որուն մէջ զետեղուած են Պեշիկթաշլեանի, Դուրեանի, Նալբանդեանի, Թումանեանի, Սիամանթոյի եւ այլոց քերթուածներէն։ Սակայն հազիւ Երկրորդ աշխարհամարտէն յետոյ հայ հեղինակներու գրականութիւնը սկսաւ աւելի լաւ ճանչուիլ ռումէն ընթերցողներու կողմէն, բոլորն ալ ռուսերէնի միջնորդութեամբ։ Օրինակները շատ են՝ Գարեգին Սեւունցի «Թեհրան» եւ Վախթանգ Անանեանի «Սեւանի ափին» վէպերը, Իսահակեանի «Ընտիր պոեմները», «Սասունցի Դաւիթ» էպոսը 1965-ին եւ այլն։ Առանց Հայաստանի գրականութեան հետ կապ ունենալու՝ պէտք է նաեւ յիշել 1960-ականերուն Ուիլիըմ Սարոյեանի բազմաթիւ պատմուածքներու եւ թատերախաղերու թարգմանութիւնը եւ նոյնիսկ վերջիններու ներկայացումը նշանակալի թիւով ռումանական թատրոններու, ձայնասփիւռով եւ հեռատեսիլով։ 1970-ականներուն ալ շատ էին թարգմանութիւնները. Մելինէ Փոլատեան թարգմանեց Թումանեանի բանաստեղծութիւններու հատորը, 1975-ին ռումաներէն լոյս տեսաւ Սայեաթ-Նովա՝ «Աշուղ թագաւորը» խորագրին տակ։ 1978-է սկսեալ Սարգիս Սելեանը կը սկսի թարգմանել հայերեն, որուն առաջին հատորը եղաւ «Մեռած քաղաքի պարիսպներու տակը» (1978) Ռաֆայէլ Արամեանի քանի մը վիպակներով։ 1981-ին «Միներվա» հրատարակչութիւնը լոյս կ’ընծայէ «Դասական եւ ժամանակակից հայ գրականութեան ժողովածուն», որ կ’ընդգրկէ ռուսերէնէ թարգմանուած ճոխ հաւաքածոյ մը։ Նոյն Սելեանն է, որ կը վերամշակէ ռումէն թարգմանիչի մը կատարած գործը՝ Հրանտ Մաթեւոսեանի «Մենք ենք, մեր սարերը» վիպակներու հատորի (1986)։ Յաջորդ տարիներուն Սելեան թարգմանած եւ հրատարակած է Վարդգէս Պետրոսեանի «Մենաւոր ընկուզենին», Աղասի Այվազեանի «Արմինուս», «Բանբերը», Գրիգոր Պապայեանի «Երեք նաւազներ տոթ անապատում», ինչպէս եւ «Հայ ժողովրդական հէքիաթները»։ 1999–2000 թուականներուն Մելինէ Փոլատեան նորէն երկու թարգմանութիւններ հրատարակած է հայ դասական հեքիաթներէ, Րաֆֆիի բանաստեղծութիւններու երկլեզու հատորը եւ Թումանեանի «Ընտիր երկերը»։ Իսկ Ալիս Փոլատեանը 2006 եւ 2009 թուականներուն նկարազարդած է «Սասունցի Դաւթի» վաղուց ռուսերէնէ թարգմանուած էպոսի երկհատորեակը։

Ուրեմն կարելի է ըսել, թէ մօտ 80 տարուայ ընթացքին ռումէն ընթերցողները կարելիութիւն ունեցած են տարբեր ժամանակաշրջաններուն պատկանող հայ գրականութեան տարբեր երկերու (արձակ թէ բանաստեղծութիւն) ծանօթանալ եւ առաւել եւս գնահատել հայ ժողովրդի մշակոյթի արժէքները, ժողովուրդ մը, որուն կը պատկանին ռումանահայ գաղութի զաւակներն ու մասնաւորապէս ափ մը մտաւորականներ, որոնք ամբողջ սրտով նուիրուած են իրենց մայրենի հայրենիքի արժէքներուն։

–Ինչպէ՞ս սկսուեց Ձեր թարգմանական գործունէութիւնը։

–Վերոյիշեալ մտաւորականներու շարքին ես ալ կը գտնուիմ՝ թէ՛) լրագրական աշխատանք ունենալով վերջին 50 տարիներու ընթացքին, թէ՛ ազգային մշակութային կեանքին նուիրուած ըլլալով, եւ բնականաբար թարգմանական գործունէութեան մէջ աւանդ ունեցած եմ։ Միշտ փորձած եմ ծանօթացնել ռումանահայ գաղութի եւ ընդհանրապէս հայ ժողովրդի ծագումը, կեանքը, անձնաւորութիւններն ու մշակոյթը, ինչ որ կը բխի իմ մասնագիտութենէն եւ իմ ազգին հանդէպ տածած նուիրումէն ու սէրէն։

Սկիզբէն հայերէն գրել-կարդալ չէի գիտեր։ Լեզուն սորված եմ միայն տան մէջ խօսելով։ Սակայն «Նոր կեանք» թերթին աշխատել սկսելես յետոյ կարողացայ շուտով սորվիլ, քանի որ իմ ժողովուրդին հանդէպ մեծ սէր եւ հետաքրքրութիւն ունէի։ Խմբագրական կազմը այն ատեն տարէց խմբագիրներ ունէր, հայերէնի լաւ տիրապետողներ, եւ կրնամ ըսել, թէ գիտելիքներս ստացած եմ իրենցմէ։ Այն ժամանակ յօդուածներու մեծ մասը ռումաներէնէ թարգմանութիւններ էին, եւ տարէցներու հետ միշտ թարգմանութիւներու բաղդատանքը կ’ըլլար։ Հետաքրքրականը այն էր, թէ 18 տարուան ընթացքին, որքան «Նոր կեանքին» աշխատեցայ, ընկերներս չէին թոյլատրեր որպէսզի յօդուածներս հայերէնով խմբագրեմ։ Միայն իրենցմէ հեռանալես յետոյ, երբ սկսայ «Հայրենիքի ձայնին» եւ սփիւռքահայ թերթերու թղթակցութիւններ ուղարկել, մինակս գրեցի եւ իմ նախկին ընկերներս բոլորն ալ կը զարմանային՝ չհաւատալով, թէ կրնամ մինակս յաջողիլ։ Թարգմանչական աշխատանքս քիչ-քիչ սկսայ, փոքր պատմուածքներով եւ մի քանի բանաստեղծութիւններով։ Աւելի ուշ է, որ երկայն եւ լուրջ, ծանր գրութիւններու անցայ։

–Հետաքրքիր կլինի իմանալ, թէ ի՞նչ արձագանքներ են եղել ռումինական շրջանակներում Ձեր թարգմանութիւնների վերաբերեալ։

–Առաջին գիրքիս՝ «Աբու Լալա Մահարիի» հրատարակութենէն սկսեալ դրական արձագանքներ ստացած եմ։ Այդ գիրքիս առիթով ռումանական ձայնասփիւռը կէս ժամանոց հաղորդում մը նուիրեց Իսահակեանի ստեղծագործութեանը եւ թարգմանութեանս։ Իսկ եթէէ ձեզ կը հետաքրքրի իմ տարած գործունէութեան եւ աշխատանքներու մասին, կրնաք քանի մը կարծիք գտնել յետեւեալ մէջբերումներէն։ Արդէն ըսուածներին առանց աւելորդ համեստութեան աւելցնեմ եւս մէկը։ «Հայերու հետ, հայերու մասին» հատորիս վերաբերեալ կեդրոնական «Ռոմանիա լիբերա» թերթը 2002-ին գրած է, թէ «Մադլէն Գարագաշեանի ստորագրած հատորը կը հաւաքէ մեր երկրի արուեստի եւ մշակոյթի ճանչցման հայ մասնակիցներ, ինչպէս եւ հարցազրոյցներ ու յիշողութիւներ բացառիկ ներշնչանքով.... հմայքով մեզի կը պատմէ շատ մը հետաքրքրական եւ հիւթեղ բաներ այսօրուայ աշխարհի արժէքներուն աւելցուած հայ մշակոյթի ներկայացուցիչներու կողմէ»։ Կ’ուզեմ հոս մէջբերել նաեւ ռումաներէն հրատակուող «Ռէալիտատէա էվրէիասկա» («Հրէական իրականութիւն») հանդէսին մէջ երեւցած կարծիք մը. «Ռումանական մամուլին մէջ աւելի քան կէս դար երեւելի ներկայութիւն մըն է Մադլէն Գարագաշեան, որ ազդեց բանաստեղծութեամբ եւ ճշգրտութեամբ, մանրակրկիտութեամբ եւ զգայնութեամբ, համադրման ուժով, մարդիկ եւ իրադարձութիւնները ախտորոշիչ զննելու կարողութեամբ։ Հարցազրոյցները, գրական պատկերները, գրքի, ֆիլմի, երաժշտութեան, փիլիսոփայութեան, պատմութեան աշխարհին մէջ, ճանապարհորդութեան նոթերը նոյնքան միջոցներ են լուսաւորելու համար հայերու ներդրումը ռումանական, եւրոպական եւ համաշխարհային մշակոյթին։ Անոր գիրքը թոյլ կուտայ ճանչնալ հին եւ արդիական աշխարհ մը եւ գրուած է լրագրողական նեարդով, հետազոտողի խորուեթամբ, գրական նրբութեամբ»։

–Դուք մի շարք գրքեր էք թարգմանել նաեւ ֆրանսերէնից, հայ իրականութեանն առնչուող կամ ոչ։ Վերջինը «Ամառ առանց այգաբացի» վէպն էր ցեղասպանութեան մասին։

–Անոր մասին ալ կրնամ մէջբերել Ռումանական «Կուլտուրա» շաբաթաթերթին կարծիքը, հրատարակուած 2009-ի ապրիլի 23-ի թիւին մէջ. «Գանատացի երկու հեղինակներու գրած վէպը կը սեպեմ իբրեւ գլուխգործոց մը նոյնպէս, որովհետեւ Մադլէն Գարագաշեանի ցոյց տուած արհեստավարժ մակարդակը երեւելի է թարգմանական գործողութեան մէջ։ Ոչ միայն եզրաբանական որոշակիութիւն եւ բնագրին հանդէպ ճշգրտութիւն, բայց եւ ստեղծագործական երեւակայութիւն կամ համապատասխանելու ներշնչանք, եւ այս ամենը դրուած կայուն հիմքի մը վրայ՝ նուիրուած թարգմանչուհիի փորձառութենէն։ Նոյնպէս Մադլէն Գարագաշեանի կազմած բացատրական նոթերը շատ նշանակալի են, որովհետեւ կը յաջողին լուսաւորել մեր հասարակութեանը շատ քիչ ծանօթ պատմական, աշխարհագրական եւ ազգային համատեքստ մը։ Եւ բան մը եւս կայ՝ մեծ գրականութիւն մը, արժէքաւոր գեղարուեստական գործ մը իր ծաւալէն շատ բան կրնայ կորսնցնել, եթէ թարգմանուած է առանց ներշնչանքի, մակերեսայնօրէն կամ վատ կերպով։ Այստեղ այսպիսի հարց չի դրուիր, իսկ հեղինակներու ոճի գեղեցկութիւնը ներկայ է ռումինական տարբերակին մէջ ալ»։

–Որո՞նք են Ձեր վերջին թարգմանութիւնները եւ ինչի՞ վրայ էք աշխատում այժմ։

–Նշածներէս բացի՝ 2007-ին Ռումանիոյ Գրողներու միութեան օրգան «Դրամա» հանդէսի առաջին թիւին մէջ թարգմանաբար հրատարակած եմ արդի հայ թատերագիրներ Կարինէ Խոդիկեանի «Չկրակէք, արդէն սպանուած եմ» եւ Դաւիթ Մուրադեան, «Մեր հին դաշնամուրը» թատերախաղերը։ Մարտ ամսին լոյս պիտի տեսնի Յակոբ Խաչիկեանի «Ճակատագրի ափերը» վէպի թարգմանութիւնս, որը շարունակութիւնն է «Ամառ առանց այգաբացի» վէպի Հիմա կը պատրաստուիմ սկսելու Ալեքսանդր Թոփչեանի «Բանկ Օտտօման» վեպի թարգմանութիւնը՝ բացի սովորական յօդուածներէս ռումանական թերթերուն համար։ Եթէ առողջութիւնս ներէ, ուրիշ ծրագիրներ ալ ունիմ։ Շնորհակալ եմ ձեր համբերութեան համար։