Սոնյա ՓՈԼԱՏՅԱՆ. Միջին Արևելքի առաջին բալետի պարուհիներից մեկը

Զրուցակիցս Միջին Արևելքի առաջին պրոֆեսիոնալ բալետի պարուհիներից մեկն է` լիբանանահայ, այժմ կանադաբնակ Սոնյա ՓՈԼԱՏՅԱՆԸ: Հայաստանում վերջին անգամ եղել էր քառասուն տարի առաջ:

- Զարմանալի է, որ եղեռնի սերնդի մարդիկ Լիբանանի, Սիրիայի պես երկրներում իրենց զավակներին ուղարկում էին դասական երաժշտություն, պար սովորելու:

- Այո, այդպես էր, ծնողներս 1915-ի ջարդի զավակներ էին, երկուսն էլ` Թոքաթից, առանց ծնողների հաստատվել էին Բեյրութում և ընտանիք կազմել: Նրանք նախ մտահոգված էին զավակներին հայկական կրթություն տալու հարցով (ես ուսանել եմ Բեյրութի Նշան Փալանճյան ճեմարանում) և հետո` ինչն իրենք չէին կարողացել ստանալ ծնողների բացակայության պատճառով` փորձել են իրենց զավակներին տալ: Սկզբում, անշուշտ, մանկապարտեզի դաստիարակը հավանել էր իմ ճկունությունը և ծնողներիս ասել, որ ահա ձեր Սոնան կարող է դասական պարարվեստի հետևել: Եվ 1951-ից` 9 տարեկանից սկսեցի հաճախել Լիբանանի ազգային կոնսերվատորիայի բալետի բաժին:

- Ձեր հայրը դե՞մ չէր: Այդ սերնդի հայ հայրերը սովորաբար դեմ են եղել զավակների բալետային կրթությանը, այն էլ` Միջին Արևելքում:

- Այնքան էլ չէ: Իր համար առաջնայինը դպրոցական դասերի նիշերս էին, որ պիտի բարձր լինեին: Եթե պատահում էր, որ ստացածս գնահատականը շատ հաջող չէր լինում` հայրս որպես պատիժ արգելում էր այդ օրը բալետի գնալ...

- Հետաքրքիր է` Լիբանանում դասական պարը ո՞ր համակարգով էր դասավանդվում` ռուսակա՞ն, ֆրանսիակա՞ն:

- Ուսուցչուհիս` Էլենա Իմազը, արգենտինուհի էր: Նա Վագանովայի դպրոցի հետևորդ էր, այնպես որ այդ համակարգն էր մեզ ուսուցանում: Այն, անշուշտ, մի փոքր տարբեր էր Եվրոպայում ընդունվածից, թեթևակի փոփոխվել էր: Երբ հետագայում որոշ ժամանակ ուսանեցի Խորհրդային Հայաստանում` արդեն գաղափար ունեի այդ համակարգի մասին: Ի դեպ իմ ուսումնառության տարիներին` 1950-ականների վերջին Լիբանանում բախտ ունեցա տեսնել Նատալյա Դուդինսկայային և Ռուդոլֆ Նուրեևին: Ինձ հանձնարարվեց ծաղկեփունջը Նուրեևին հանձնել կուլիսներում, ինչը ես արեցի քաշվելով: Նա շատ գեղեցիկ տղա էր, մոտ քսան տարեկան...

- Ձեր կենսագրության մեջ այդ սերնդի համար մեկ այլ անսովոր բանն էլ այն էր, որ 15 տարեկանում ձեր ծնողները համաձայնեցին ձեզ մենմենակ ուղարկել Փարիզ` կատարելագործվելու:

- Ուսուցչուհիս պատճառ եղավ, որ ես թոշակ ստանամ և երկու ամառ երեքական ամիս շարունակ Փարիզում սովորեմ: Նա միշտ ասում էր, որ ես այդ տարիքում մտային առումով շատ հասուն, լուրջ և կազմակերպված եմ: Գուցե հիմա այդպիսին չեմ, սակայն այն ժամանակ այդպիսին էի (ծիծաղում է): Դժվար էին մենակ Փարիզ գնալը և սովորելը: Այնտեղ օպերային թատրոնում հետևեցի բալետային շրջանակներում ճանաչված արտիստների դասերին: Մեկ-երկու դաս էլ վերցրի ռուս լեգենդար պարուհի Օլգա Պրեոբրաժենսկայայից, որն արդեն բավական տարիքով էր, տեղից չէր շարժվում, սակայն բացառիկ ուսուցչուհի էր, հետաքրքրական անձ էր, և այդ մեկ-երկու դասն էլ ինձ համար շատ կարևոր եղավ:

- Լիբանանում դասական պարը նոր էր ճանապարհ հարթում: Ի՞նչ դժվարությունների բախվեցիք:

- Դժվարություններից մեկն այն էր, որ ոչ մեր համայնքը, ոչ լիբանանցիները տակավին հասունությունը չունեին` հասկանալու համար, թե ինչ է բալետը: Այն շատ խորթ էր մեծ մասի համար: Երբ 1957-ից սկսեցի հանդես գալ Բեյրութի «Լե բալե Լիբանե» խմբում` ժողովուրդն սկսեց մի քիչ վարժվել, սակայն շատերն էին անտեղի արտահայտություններ թույլ տալիս: Բայց հետաքրքրականն այն է, որ երբ հետագայում ես բացեցի իմ ստուդիան, այդպիսի մտքեր արտահայտողների զավակներն ամենն ինձ աշակերտեցին: Կարծում եմ` դա մեծ առաջադիմություն էր մեր ազգի համար, քանի որ այդ ժամանակվա Լիբանանի հայության սերունդը դեռևս շատ զարգացած չէր. իրենց զավակների միջոցով ժամանակի ընթացքում հաղորդակցվեցին դասական արվեստներին: Ի դեպ դասական բալետից բացի ես 1960-1965 թվականներին Բաալբեկի միջազգային փառատոնի ազգագրական պարախմբի մենապարուհին էի, հյուրախաղերով հանդես եկա Մերձավոր Արևելքի մայրաքաղաքներում, նաև Անգլիայում, Պորտուգալիայում, Արգենտինայում, Բրազիլիայում:

- Իսկ հայերը ձեզ երբևէ չմեղադրեցի՞ն, որ նվիրվել եք ոչ ազգային պարարվեստին:

- Հայկական միջավայրում, իհարկե, նախընտրում էին ազգային պարը, սակայն բալետով զբաղվելս մասնավոր նյութ չի եղել: Մեր հանդիպած միակ դժվարությունն այլ էր` կառավարությունը երբեք չի աջակցել արվեստին: Լիբանանը բիզնեսի երկիր է, մենք մեր անձնական թևերով էինք թռչում: Պետք է կյանքդ ինքնուրույն կազմակերպես, ստեղծագործես, արժանիքներդ ներկայացնես:

- Ինչպե՞ս հայտնվեցիք Հայաստանում:

- Կրկին` կրթաթոշակ ստացա և իբրև արտասահմանյան ուսանող եկա, 11 ամիս սովորեցի Հայաստանում, ուսումս լրացրի 1965-ին: Պարարվեստի ասպարեզում առաջին սփյուռքահայ ուսանողն էի: Բոլորը զարմանում էին, որ արտասահմանից ուսանող է եկել պարեր սովորելու, քանի որ սովորաբար այդ նպատակով որպես հյուր էին գալիս, մինչդեռ ես որպես ուսանող եկա, քննություն տվեցի և պետական դիպլոմ ստացա: Ինձ համար շատ հետաքրքրական էր, ուսանելի, մթնոլորտը հոյակապ էր, անմոռանալի, և վերջապես` մեր հայրենիքն էր: Այն, ինչ ծնողներս չտեսան, ես առիթ ունեցա տեսնելու և վայելելու: Նաև հանդես եկա որպես պարուհի և կորդեբալետի կազմում մեր Օպերայի և բալետի թատրոնում մասնակցեցի «Ժիզել», «Հավերժական կուռք», «Կարմիր գլխարկ», «Անուշ» ներկայացումներին: Նաև կատարեցի Նազենիկի գլխավոր դերապարը` հեռուստատեսությամբ ներկայացված «Հարճը» բալետում (ըստ Դանիել Վարուժանի), որ բեմադրել էր Զարեհ Մուրադյանը` Ծովակ Համբարձումյանի երաժշտությամբ: Երբ Թաթուլ Ալթունյանի անվան երգի-պարի համույթը պետք է հյուրախաղերով Միջին Արևելքում հանդես գար` ինձ խնդրեցին մի արաբական պար նախապատրաստել: Բեմադրեցի Ֆեյրուզի երգեցողությամբ լիբանանյան «Դաբկե» պարը, որը հաջողությամբ ներկայացվեց Լիբանանում, Սիրիայում և Եգիպտոսում: Իսկ այն ժամանակվա մեր բալետմայստեր Եվգենի Չանգան, երբ բեմադրում էր Սպենդիարյանի «Երեք արմավենին», ինձ դիմեց, որ օգնեմ իրեն` արաբական պարային համարներ բեմադրել: Ուսումնարանի ավարտական դասարանում տանգո և ֆլամենկո պարերը բեմադրեցի, որը Ռուդոլֆ և Նադեժդա Խառատյանները շատ մեծ հաջողությամբ ներկայացրին մեր Օպերայի և բալետի թատրոնում...

- Ի՞նչ տվեց հայաստանյան կրթությունը:

- Նախևառաջ` Վագանովայի ոճն ավելի ըմբռնեցի և յուրացրի: Ընդհանուր զարգացումս ավելացավ` հայրենիքումս լինելու իրողությամբ: Անշուշտ, մանկավարժական առումով ևս ինձ համար կարևոր էր գործի հոգեբանական կողմը հասկանալը: Մինչև հիմա դասերի ժամանակ երբեք չեմ բղավում: Շատ խիստ եմ, բայց նուրբ ձևով եմ խիստ, խստության մեջ հասկացողություն պիտի լինի, չպետք է պարուհին ընդվզի ու չտա այն, ինչ ուզում ես ստանալ: Բացի այդ` մոտիկից առնչվեցի հայկական պարին...

- Եվ այսպես` վերադարձաք ծննդավայր...

- ...և անմիջապես, նույն թվականի սեպտեմբերին հիմնեցի «Սոնյա Փոլատյան բալետի դպրոցը»: Աշակերտների տարիքը 7-30-ն էր: Ներկայացրի պարային փոքր բեմադրություններ, աշակերտներիս հետ ելույթներ ունեցա Բեյրութի զանազան սրահներում, հեռատեսիլով, հանդես եկա դասախոսություններով, բազմաթիվ բեմադրություններ կատարեցի լիբանանյան խմբերի համար: Նաև մի քանի եգիպտական ֆիլմերի պարի ղեկավար և խորհրդատու եղա, որոնցից հայտնի է Հասան Ռամզիի «Ճերմակ ձիավորը»: Իմ մասնակցությամբ բեմադրված ամենամեծ նախագծերից մեկը եղավ 1970-ին Բուրջ Համուդ հայկական թաղամասում մեկ ամիս շարունակ բացօթյա ներկայացված «Կեցցե արքան» պարային ներկայացումը, որ բեմադրեց դերասան և բեմադրիչ Ժիրայր Ավետիսյանը ՘հայաստանցիները նրան պիտի որ հիշեն «Կարինե» երաժշտական ֆիլմից)...

Սփյուռքահայերս միշտ թափառական ենք եղել: Ծնողներս Հայաստանից հեռացան Սիրիա, ապա` Լիբանան: Պատերազմի պատճառով 1984-ին ամուսնուս` հրատարակիչ Մանուել Օրճանյանի և երեք զավակներիս հետ ստիպված եղանք հաստատվել Մոնրեալում: Ամեն ինչ զրոյից սկսեցինք: Կանադայում ոչ ոք մեզ չէր ճանաչում: Կամաց-կամաց գործի անցա, նորից հիմնեցի մի դպրոց, որն անվանեցի «Պարի օջախ»: Սկսեցի յոթ աշակերտից, որից մեկն իմ աղջիկն էր: Այժմ ունենք 120-130 աշակերտ, 4-5 ուսուցիչ, ես էլ վարչարարությամբ եմ զբաղվում: Տարեվերջին ելույթներ ենք ունենում: Բալետային համարներից բացի` բեմադրում եմ հայկական, լիբանանյան, ռուսական, հունական, իսպանական պարեր: Սիրողների դպրոց է, անշուշտ, բայց խիստ ձևով ենք աշխատում, լավագույններին ուղարկում ենք Կանադայի ազգային բալետի դպրոց: Արդեն երկու աշակերտներ ավարտել են այդ դպրոցը, և նրանցից մեկը պարում է Քվեբեքի երիտասարդական բալետում: Հայկական պարերով հատուկ չեմ զբաղվում, քանի որ երբ գնացի, Կանադայում արդեն կային հայկական պարախմբեր: Բայց հայկական երաժշտությամբ պարեր բեմադրում եմ: Համագործակցում եմ նաև Մոնրեալի մի քանի մշակութային ընկերակցությունների հետ, փոխնախագահն եմ «Ակկադիայի ժամանց» միության: 2003-ին իմ գործունեության համար արժանացա Էլիզաբեթ թագուհու հոբելյանի հուշամեդալին...

- Վաղուց չէիք եղել Հայաստանում...

- Հիմա բոլորովին փոխվել է Երևանը: Սակայն այսօր այցելելով պարարվեստի ուսումնարան, մեծ հաճույքով ներկա գտնվելով պարապմունքներին, հանդիպելով հին բարեկամներիս` զգացի, թե կյանքը որքան հանդարտորեն, նույն հետևողականությամբ է շարունակվում այդ հաստատությունում: Այդ կայունությունն ինձ ուրախացրեց, քանի որ ծառը հասունացել է և պտուղներ է տալիս:

- Չնայած հայ բալետն այսօր իր լավագույն օրերը չի ապրում:

- Սակայն գոհացուցիչ էր այն, ինչ տնօրենն ինձ ասաց, որ այսօր մոտ 50 երիտասարդ պարող ունենք արտասահանում, որոնք հանդես են գալիս ամենալավ խմբերում: Պարարվեստը, արվեստն առհասարակ, սահման չունի: Եվ եթե մեր երիտասարդները Հայաստանի այդ որակն են աշխարհում ներկայացնում, դա ապացուցում է մեր բալետային կրթության ամենաբարձր որակը, ինչը մեծ պարծանք է ինձ համար...